İZZETPAŞA VAKFI ADINA SAHİBİ ve YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ NİHAT ...

Fethedilmeyen İstanbul: PeraBEYHAN KANTERBeyoğlu, kozmopolit yapısı, insan kadrosuve mekânsal özellikleriyle Osmanlı’danberi Avrupai yaşam şekillerininbenimsediği modern bir semt olma özelliği gösterir.Bu yönüyle hem şiirlerde hem de diğer edebitürlerde, mekânsal ayrışmanın ve modern yaşamgörüntülerinin merkezi olarak yer edinir. Zirageleneksel yapının ötelendiği bir “referans mekânı”olarak Pera, aynı zamanda Tanzimat’ın da modernbelleğidir. İlhan Berk’in “fethedilmeyen İstanbul”şeklinde tanımladığı Pera’nın/Beyoğlu’nun kozmopolityapısı, Pera’ya yüklenen anlamları ve burayailişkin algıları da farklılaştırır. İlhan Berk, Pera kitabında‘gezgin şair’ kimliğiyle Pera’nın geçmişinive kendi deneyimlediği zamanını, mekân-insanilişkisi çerçevesinde ele alır. Tarık Özcan’a göre,İlhan Berk Pera’da İstanbul’un ve insanlarının mitolojisinikurmak ister. (Özcan 2009:135). AhmetOktay da Berk’in Pera’yı tarihsel değil mitik açıdankavradığını ve anlattığını vurgulamaktadır. (Oktay2002:213). İlhan Berk’in Pera’ya ilişkin bu tavrı,özellikle sokaklara ve insanlara ilişkin metaforik betimlemelerindeaçıkça görülmektedir.İlhan Berk, Pera kitabında topografyasını çıkardığıPera’yı hem fizyonomisi, hem kültürel kimliğihem de sosyal dokusuyla anlatırken geçmişi kendiyaşadığı an’la buluşturur. Berk’in Pera’yı anlatırkenkendi zamanıyla geçmişi buluşturması damekânlara yüklediği çoğul anlamlar ve “zamansalsürekliliği” deşifre etmesi sayesinde açığa çıkar.Pera’nın kültürel belleğini buraya iz bırakan/değenpaşalar, büyük elçiler, şairler, ressamlar, sıradan küçükinsanlar, esnaflar ve azınlıklar aracılığıyla deşifreeden İlhan Berk, ruh evrenine sirayet eden Pera’yıfragmanlar halinde görüntülediği gibi özellikle Levantenlerinkonumlandıkları bu semti Tanzimat’ınve Cumhuriyet’in birincil tanıklarından birisi olarakresmeder. Pera’yı bütün sokakları, bu sokaklardayaşayan sıradan insanları ve mekânlara ilişkin yaşampratikleri ile adeta görselliğiyle ön plana çıkan birbelgesel niteliğinde kitabına taşır. Bununla birliktePera, sadece gözlemlenen sıradan bir mekân olmaktançıkarılıp “varsıl ve yoksul” sokaklarıyla, tarihyükü ve şimdiki zamanının modern görüntüleriyleruhsal özellikleri de bünyesinde barındıran“fetiş bir mekân”a dönüştürülür. Bu bağlamda“Pera günün birinde yıkılırsa benim kitabıma göreyeniden kurulabilsin” (Berk 2005:116) diyen İlhanBerk, metaforik anlamlar yüklediği Pera’yı genişbir zaman dilimindeki görüntüleriyle en ince ayrıntılarınakadar kitabında adeta resmeder. Zira“Pera’nın farklı kültürel yapıları barındıran sosyolojikpotansiyeli, kenarda/azınlıkta kalanlar, yoksullar,ezilenler, yersiz yurtsuzlar ve tüketim kültürünübenimseyenler, İlhan Berk’in Pera kitabında bütünteferruatıyla yansıtılmaktadır” (Kanter 2013:103).Bununla birlikte Pera kitabında iş ilanlarından tabelalara,duvar yazılarından, gazete kupürlerindenotellerin mönü listelerine kadar pek çok ayrıntı yeralır.Pera kitabına/yolculuğuna bir taşbaskısınınuyandırdığı izlenimleri deşifre ederek başlayanBerk, “alt alta üst üste çizgiler, oyuklar, çıkmalar,taşmalar” (Pera s.9) arasından Pera’nın topografyasınıçıkarır, geometrinin/çizgilerin dilini çözmeyeuğraşır ve metaforik anlamlar yüklediğimekânların şifrelerini çözerek yolunu bulmaya çalışır.Bu yolculukta, “son yüzyılın kalıntıları olan58eylül-ekim-kasım2013