Emirdağ Lahikası

--- sh:»(Em:125) ↓ ------vermesi hiç bir cihet-i imkânı yok. Demek her yerde hazır, nâzır ehadiyetcilvesiyle ve içinde ihatalı bir irade, muhit bir ilim bulunan bir kudret-iezeliyenin cilvesidir. Buna milyonlar şahidlerinden birisi radyodur."Onüçüncü Söz'de hikmet-i Kur'aniye ile hikmet-i felsefeyimüvazene bahsinde denilmiş olan mes'elenin meali budur ki: Felsefe-iinsaniye, gayet hârikulâde mu'cizat-ı kudret-i İlahiyenin mu'cizat-ırahmeti üstüne âdiyat perdesi çeker. O âdiyat altındaki vahdaniyetdelillerini ve o hârika nimetlerini görmüyor, göstermiyor. Fakat âdettenhuruç etmiş hususî bazı cüz'iyatı görür, ehemmiyet verir.Meselâ: Hilkat-ı insaniyedeki kudret mu'cizelerini görmüyor,ehemmiyet vermiyor. Fakat kaideden çıkmış iki başlı, üç ayaklı bir insanıgörüp, istiğrab ve velvele-i hayret ile nazar-ı dikkati celb eder. Küllî,umumî mu'cizatı âdet perdesinde saklar. Cüz'î ve kanundan çıkmış vetaifesinden ayrılmış maddeleri medar-ı ibret yapar.Hem meselâ: -Hayvandan, insandan- yavruların pek hârika, pekmu'cizatlı iaşelerini âdi görüp ehemmiyet vermiyor. Fakat bir vakitAmerika'da bir gazetenin neşrettiği gibi; taifesinden çıkmış, milletindenayrılmış, denizin dibine girmiş bir böceğin, bir yeşil yaprak rızık olarakağzına verilmesini gören balıkçılar ağlamışlar, şaşaa ile ilân etmişler.Halbuki en cüz'î bir yavruda, memedeki âb-ı kevser gibi rızkında,onun gibi binler mu'cizat-ı rahmet ve ihsan var. Felsefe-i beşeriyegörmüyor ki şükür etsin. O Rahmanürrahîm'i tanısın, şükür ile mukabeleetsin.İşte hikmet-i Kur'aniye, o âdiyat perdesini yırtar. O küllî, umumîhârika mu'cizeleri ve fevkalâde nimetleri beşere ders verir; Allah'ıtanıttırır. Küllî şükür namına ubudiyete sevkeder.İşte felsefe-i beşeriyenin en acib, en antika hatasından birisi deşudur ki: Cüz'-i ihtiyarîsi ve iradesi, en zahir ve küçük fiili olansöylemeye kâfi gelmiyor, icad edemiyor. Yalnız havayı harflerinmahrecine sokuyor. Bu cüz'î kesb ile Cenab-ı Hak, onun o kesbine binaeno kelimatı halkeder. Havaya da binler nüsha yazar. Bu kadar icaddaninsanın eli kısa olduğu halde, bütün esbab-ı kâinat âciz kaldıkları birhârika küllî mu'cizat-ı kudrete, beşer icadı namını vermek; ne kadarbüyük bir hata olduğunu zerre kadar şuuru bulunan anlar.