F:\Botime Design Elvira\Librat - Arct

12
SHËNDETI MENDOR DHE TË DREJTAT E NJERIUT
sipas ligjit nderkombetar. Kjo domethene qe edhe ne qofte se nje viktim torture do te
deshironte te aplikonte per kompesim, sipas nje procedure administrative, ajo/ai duhet te
kete te drejten, ne ligj edhe ne praktik, te sjelle denoncime kundra individit edhe shtetit
neper gjyqe.
Ne menyre te ngjashme rregullat te cilat mund te perdoren nga te burgosurit duhet te
jene gjyqtare. Ne fjale te tjera duhet te jene te kontrolluara nga nje autoritet te gjyqit. Ky
lloj rregulli eshte edhe nje vegel shume e rendesishme per te ndalur torturen sepse
zakonisht gjyqtaret jane te paret qe kane lidhje te afert me vendin e denimit te te akuzuarve.
Gjithashtu mund te jete edhe mundesia e pare per te akuzuar per torturat e ushtruara
mbi to. Edhe ne qofte se nje akuzim i keqtrajtimit nuk ekziston, gjyqtari duhet te kerkoje
kontroll mjeksor aty ku mund te kete nje mundesi qe viktimes i eshte ushtruar dhune.
Ne terma te barabarta, urdherat edhe kerkesat te tilla si kontrolli mejksore, jane te
rendesishme per stabilizimin kundra tortures. Ne qofte se nje person mund te jete ne
risk torture brenda vendit te denimit, atehere eshte e mundeshme te aplikosh ne gjyq
per pushimin e autoriteteve publik te dyshuar.
v Rregullat ne nivelin nderkombetar
Mund te themi se rregullat ne nivelin nderkombetar perfshine nje sere procedurash ku
mund te permendim:
Procedurat kriminale: Nje person qe akuzuan qe nje autoritet publik i ka torturuar ate,
mund te kerkoje procedura kriminale duke iu ankuar policise, persekutorin publik ose
gjyqeve publike. Ne shume sisteme domestike ligjore, persekutimi mund te hapet vetem
ne qofte se persekutori vendos qe eshte i duhur, edhe qe viktima nuk mund te direktoj
procedurat. Personelet ushtarak mund te persekutohen pergjithesisht ne te njejten menyre
si cdo lloj trupi tjeter zyrtar, por mund te jene te pranishem per disipline ushtarake, duke
perfshire edhe mundesine e materialeve gjyqesore.
Procedurat civile: Mund te jene te bazuara mbi kodin kombetar te investigimeve, mbi nje
forme legjislimesh ose ligjit te perhapur. Provisjonet mund te kene te bejne me shume
dilema te ndryshme, por te gjitha perfshine nje perputhje detyrash gjenerale qe i kane te
gjithe, qe te praktikojne ne lidhjet e tyre me te tjere. Ne pergjithesi procedurat civile jane te
rikthyera aty ku individi do te kete kompesim, zakonisht ne menyre financiare, nga njeriu
i fajshem Procedurat jane gjyqtare edhe zakonisht behen ne gjyqe te zakonshme.
Te drejtat e njeriut neper procedurat gjyqtare: Ne qofte se shteti ka permbledhur rregullat
e te drejtave te njeriut ne legjislimin e tij kombetar, atehere, p.sh: Perbrenda kushtetutes,
lista e te drejtave te cilat lejojne marreveshje nderkombetare te forcohen neper gjyqe
domestike, atehere çeshtja duhet te çohet ne gjyqin e duhur per te marre kompensimin e
duhur te viktimave. Komisionet/Institutet Kombetare e te Drejtave te Njeriut
(NHRCs): Shumica e shteteve afrikane edhe pjese te azise kane preferuar te stabilizojne
institutet kombetare e te drejtave te njeriut. Institute te tilla jane krijuar neper disa shtete
te amerikes latine edhe Europes, ashtu si edhe Kanadaja. Rregullat ne lidhje me statusin e
institutive kombetare (Rregullat e Parisit) jane si nje pike referimi per stabilizimin e NHRCs.
Ne disa raste NHRC mund te investigoje shkeljet ne te tjera, ato kane vetem detyren e
kryerjes te investigimit te shkeljeve te te drejtave te njeriut. Ndodh shpesh qe NHRC-ja te
marri raporte ose ankesa nga individ ose grupe per shkelje shume te medha te te drejtave
te njeriut, perfshire edhe torturen. Zakonisht nuk ka limit kohe per sjelljen e ankesave
edhe ne qofte se komisioni konsideron qe shuma e provave eshte e mjaftueshme atehere,
mund t’i jepen direkt autoriteteve.