16.01.2015 Views

Kutetea Haki za Binadamu - East and Horn of Africa Human Rights ...

Kutetea Haki za Binadamu - East and Horn of Africa Human Rights ...

Kutetea Haki za Binadamu - East and Horn of Africa Human Rights ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>za</strong> mateso na vurugu <strong>za</strong> kupangwa:<br />

Kimwili<br />

• maumivu, ya muda mfupi na ya kudumu<br />

• kuvunjika mifupa na maumivu ya viungo<br />

• majeraha<br />

• kuharibika meno na ufizi<br />

• matatizo ya mapafu<br />

• ugumba na utasa<br />

• kukosa nguvu <strong>za</strong> kiume<br />

• matatizo ya kuchafukwa tumbo<br />

• kudho<strong>of</strong>ika uwezo wa kusikia<br />

• uharibifu wa viungo vya ndani<br />

• kina mama kupata magonjwa yasiyokuwa ya<br />

kawaida<br />

• uharibifu wa misuli<br />

• madhara kwa uti wa mgongo<br />

• kovu katika tishu<br />

• shinikizo kali la damu<br />

• maambukizi ya kib<strong>of</strong>u cha mkojo na matatizo<br />

ya njia ya mkojo<br />

• kukatwa viungo vya mwili<br />

• kupata kiharusi na/au mwili kufa ganzi<br />

• kupote<strong>za</strong> uwezo wa kufanya ngono<br />

• maumivu ya kichwa<br />

Kisaikolojia<br />

• majonzi<br />

• majuto, ikiwa ni pamoja na majuto ya mnusurikaji<br />

• ugonjwa wa wasiwasi<br />

• woga uliokithiri<br />

• matatizo ya usingizi, ikiwa ni pamoja na kukosa<br />

usingizi na ndoto <strong>za</strong> kutisha<br />

• kudho<strong>of</strong>ika kwa uwezo wa kuweka kumbukumbu,<br />

kupote<strong>za</strong> kumbukumbu<br />

• kujenga hisia <strong>za</strong> chuki<br />

• matatizo ya uzingativu<br />

• kutojiamini kushika madaraka<br />

• wepesi wa kup<strong>and</strong>wa na hasira<br />

• kuzukwa na h<strong>of</strong>u kubwa mara kwa mara<br />

• hisia <strong>za</strong> kujiua, majaribio ya kujiua<br />

• wasiwasi<br />

• mawazo ya matukio yaliyopita na yanayojiingi<strong>za</strong><br />

• matarajio ya kufupishiwa maisha<br />

• kupungukiwa na uwezo wa kuwa na hisia nzito <strong>za</strong><br />

aina mbalimbali<br />

• kupungukiwa na matarajio ya maisha na<br />

uwezekano wake<br />

• matatizo ya ziada kwa watoto, ndugu na marafiki<br />

• kupungua kujiamini<br />

• upweke na ubinafsi<br />

• ulegevu<br />

• h<strong>of</strong>u ya kila kitu<br />

• huzuni na majonzi<br />

Wakati madhara ya mwili hatimaye yanawe<strong>za</strong> kupona<br />

(ingawa wakati mwingine haiwi hivyo), madhara ya<br />

kisaikolojia na kiroho yanawe<strong>za</strong> kuwa tatizo kubwa<br />

<strong>za</strong>idi kuyashughulikia. Fedheha, udhalilishaji, h<strong>of</strong>u<br />

na kutengwa ni mambo muhimu ya aina hii ya<br />

kiwewe, na inawe<strong>za</strong> kuwa vigumu sana kwa mtu<br />

kupata msaada. Hata hivyo, katika kukabiliana na<br />

vita mateso na mapambano na ukiukwaji wa haki <strong>za</strong><br />

binadamu, haitoshi kulenga mtu mmoja pekee. Watu<br />

huishi katika miundo ya kifamilia, kijumuia, kijamii,<br />

kisiasa na kiuchumi na kila moja ina athari kwa<br />

nyingine. Ubora wa maisha hupimwa kwa mambo<br />

mengi na afya ni jambo muhimu. Afya yenyewe ni<br />

wazo tata - tunazungumzia afya ya kimwili, kiakili au<br />

ya kiroho Yanahusianaje haya Je, moja ni muhimu<br />

kuliko jingine Mtu aliyepata kiwewe kwa vyovyote<br />

atahitaji aina fulani ya msaada wa kitabibu na wa<br />

kisaikolojia. Lakini yatosha kwenda tu kwa daktari na<br />

kufungwa bendeji Inakuwaje unaporudi nyumbani<br />

Unazungum<strong>za</strong>je na majirani na marafiki ambao<br />

wanawe<strong>za</strong> kuwa na h<strong>of</strong>u na woga wao wenyewe<br />

Inakuwaje ikiwa utarudi katika jamii ukiwa na woga<br />

tokana na ghasia na unyanyasaji unaoendelea<br />

ambayo yana miiko mikubwa juu ya kuzungumzia juu<br />

ya mambo fulani Je, unawe<strong>za</strong> kuwa na afya katika<br />

mazingira magumu<br />

Vinavyochangia afya kijamii ni hali ya kiuchumi na ya<br />

kijamii ambazo watu huishi nazo, ambazo huchangia<br />

katika afya <strong>za</strong>o. Kumekuwa na mijadala hivi karibuni<br />

baina ya mamlaka mbalimbali ugani juu ya kuhusisha<br />

rasmi vurugu kama kichangia afya cha kijamii<br />

ambavyo kwa sasa hujumuisha:<br />

• kutokuwepo kwa usawa wa kipato<br />

• kuhusishwa na kutohusishwa kijamii<br />

• dhamana ya ajira na kazi<br />

• mazingira ya kufanyia kazi<br />

• mchango wa uchumi wa kijamii<br />

• huduma ya utotoni<br />

• elimu<br />

• dhamana ya chakula<br />

• makazi<br />

Ni wazi kuwa kuzungumzia mazingira ya kijamii<br />

20<br />

<strong>Kutetea</strong> <strong>Haki</strong> <strong>za</strong> <strong>Binadamu</strong>: Kitabu cha Marejeo kwa watetezi wa <strong>Haki</strong> <strong>za</strong> <strong>Binadamu</strong> | Toleo la pili

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!