Kutetea Haki za Binadamu - East and Horn of Africa Human Rights ...

na kimwili peke yake haitoshi kwa kushughulikia
athari za kiwewe na maelezo ya vurugu inabidi
yachukuliwe kama suala tofauti ili kukuza ufahamu
wa upana wa madhara yake na njia inayofaa
kushughulikia suala hili.
Katika juhudi za kushughulikia mahitaji ya
wanusurikaji wa vurugu wakati wa mapambano
na mateso yaliyofanywa dhidi ya watu binafsi,
familia na jamii, Kituo cha Kanada kwa Wahanga
wa Mateso hutumia dhana ya kiwewe na madhara
ya kisaikolojia kama ilivyofafanuliwa na Ignacio
Martin-Baro. Martin-Baro alikuwa Kasisi wa
Wajesuti wa Kihispania na mwanasaikolojia
aliyefanya kazi El Salvador katika miaka ya 1980.
Kazi yake imekuwa ikichapishwa na Chuo Kikuu
cha Harvard. Alipofuatwa na wenzake wa Harvard
waliotaka kutafsiri kazi yake, alijibu: “Katika dunia
yako, ni kuchapisha au kuangamia. Katika yangu,
ni kuchapisha na kuangamia.” Na hakika, aliuawa
mwaka 1989 na kikosi cha mauaji huko El Salvador
katika mauaji ya watu wengi na mtunza nyumba
wake, binti yake na makasisi na wasomi wengine
kadhaa wakifanya kazi ugani.
Nadharia yake ilielezea jinsi “tabia za kiwewe”
zinavyojitokeza. Dhana hii inatoa pia utaratibu
ambao Kituo cha Kanada kwa Wahanga wa Mateso
hutekelezea mtindo wake wa utoaji huduma kwa
wanusurikaji wa mateso. Ni mtindo wa jumla
ambao huchanganya huduma ili kukidhi mahitaji ya
wanusurikaji wa mateso. Inahusisha huduma “katika
ofisi ya shirika” na mtandao mkubwa (mpana) wa
watu binafsi na mashirika ambayo hutoa huduma
kwa wateja wa Kituo cha Kanada kwa Waathirika wa
Mateso au huwaunganisha na mitandao mingine
ambapo mahitaji yao yanaweza kutimizwa.
Kwa mujibu wa Martin-Baro, kuna vipengele vitatu
vya kiwewe cha kisaikolojia:
1. Wakati mtu hubaki kuwa mhanga mkuu
wa vurugu za kupangwa, aina ya kiwewe
hutegemea vyanzo vyake kijamii.
Mateso na vurugu za kupangwa kimsingi ni
matatizo ya kijamii, na si matendo ya tahadhari
ya watu binafsi. Hutokea kama njia ya udhibiti
wa kijamii na kwa kuwa idhini imetolewa
kwa ngazi nyingi. Mhalifu amepewa idhini
na msimamizi wake wa karibu, msimamizi
na kamanda wake, na kuendelea hivyo hadi
madaraka ya juu zaidi. Jamii inaweza pia
kushiriki katika hili kwa njia ya ukimya wao na
kukana kutokea kwa matendo haya.
2. Kwa kuwa kiwewe hujengwa kijamii, mhanga
binafsi hali kadhalika na sababu za kijamii
zinazochochea zinahitaji tiba na ufumbuzi.
Haitoshi kumfunga mtu bendeji. Ikiwa
atapelekwa tena katika mazingira hayo hayo
ambayo yanasababisha kiwewe kutokea, basi
atatiwa kiwewe tena. Iwapo mateso na vurugu
za kupangwa ni tatizo la kijamii, basi ufumbuzi
wake lazima pia uwe wa kijamii.
3. Kiwewe kitakuwa sugu iwapo mambo
yaliyosababisha kutokea kwake
hayajashughulikiwa hata kidogo.
Kiwewe cha kisaikolojia ni pamoja na kuelewa kuwa
vurugu za kupangwa hujenga mazingira ya “tabia za
kiwewe” kushamiri, wakati kukiwa na:
• Mgawanyiko wa kijamii na hakuna usawa;
• Kashfa za taasisi na maduru ya ukimya
vinagubika ukweli wa kijamii;
• Vurugu za kupangwa na vita vinaleta madhara
kwa watu binafsi na familia zao na mitandao
binafsi, pia jamii ambazo wao ni wahusika.
Unyimi ndio mfumo mkuu wa ulinzi unaotumiwa na
mtu binafsi, familia na jamii nzima. Inafanya kazi kwa
njia ifuatayo, kujenga kile Martin-Baro alichokiita
maduru ya ukimya:
Katika ngazi ya mtu binafsi mnusurikaji:
• Hudhibiti matukio - hataki kukumbuka.
• Anataka kuwalinda wengine kutokana na tukio
hilo lenye uchungu - hataki wengine wapatikane
na ubaya wa tukio hili.
• Hategemei kuelewa au kuaminika - wakati
mwingine huwa vigumu kuelewa jinsi watu
wanavyoweza kufanyiana ukatili, na mara nyingi,
hadithi za mateso zinaweza kuwa za ajabu
na zisizosadikika. Hii mara nyingi hufanywa
makusudi kabisa kwa upande wa wahalifu -
kufanya jambo la kutisha mno kiasi kwamba
kuliongelea kutachochea kutoamini. Pia, katika
tamaduni nyingine, kuna miiko mikali dhidi ya
kuzungumzia uzoefu fulani, hasa yanayohusu
ujinsia na ukatili wa kijinsia. Ni kawaida kwa
wahanga kulaumiwa kwa kile kilichowatokea
na wakati mwingine kufukuzwa nchini au
kupelekwa katika mauaji ya heshima.
• Hataki kumpa mtesaji nguvu kwa kuruhusu
matokeo ya kiwewe - ni vigumu kukubali
kuwa kupata kiwewe kungeweza kusababisha
madhara ambayo hayatibiki. Pia ni mfumo wa
kujihami unaofanya watu wafuate mtindo wa
maisha ya kawaida, lakini kwa kweli kwa kufanya
kazi kwa mateso.
Kutetea Haki za Binadamu: Kitabu cha Marejeo kwa watetezi wa Haki za Binadamu | Toleo la pili 21