ibang grupong etniko. Nagsimula ng ilang inisiy<strong>at</strong>ibo ang NMA ay NWUM parabuksan ang pakikipag-usap sa mga grupo ng Meira Paibis, ang impluwensiyalna grupong pangkababaihan ng Meitei sa Manipur. Halimbawa, nakipagtrabahoang NWUM sa mga miyembro ng Miera Paibis para palayain ang mga bihag ngmga rebeldeng Naga <strong>at</strong> nakiisa rin sila sa protesta ng Meira Pabis. Pero, ayonsa mga aktibistang kababaihan ng Naga, ang ganitong uri ng pakikiisa aynak<strong>at</strong>uon lamang sa iisang grupo. Sa k<strong>at</strong>otohanan, lumaki ang di pagkakasundo<strong>at</strong> kawalan tiwala sa pagitan ng Meitei <strong>at</strong> Naga bunsod na rin ng bugso ngdamdamin tungkol sa desisyon ng pamahalaan ng India na palawigin angkasunduan sa tigil-putukan hindi lamang sa pagitan ng India <strong>at</strong> Naga kunghindi sa labas ng teritoryo ng Naga. Nakikita nila ito bilang paunang pamamaraanupang h<strong>at</strong>iin ang teritoryo ng Manipur. Ang naganap na standoff noong 2010 sapagitan ng Naga <strong>at</strong> Meitei ay nak<strong>at</strong>ulong lalo sa pagkakaroon ng krisis sa pagitanng dalawang grupo.noong Setyembre 2010, nagkaroon ng unang pakikipagdayalogosa pagitan ng pamahalaan ng India, sa mga Naga ng Manipur <strong>at</strong> ngMeitei. 107 Bahagi ng usapang ito ang dalawang babae, sina Gina Shankham of<strong>the</strong> Naga Peoples Movement <strong>for</strong> Human Rights <strong>at</strong> Grace S<strong>at</strong>sang ng Naga<strong>Women</strong>’s Union of Manipur. Nakalulungkot isipin na noong Disyembre 2010,walang babae ang naging bahagi ng dayalogo. Maaaring maipaliwanag ngpaghah<strong>at</strong>i-h<strong>at</strong>i ng mga magkakadikit na mga pangk<strong>at</strong> etniko ang paglaban ngmaraming pamanayanan sa hilangang-silangan ng India na tutol sa polisiya ngpamahalaan ng India na AFSPA, pero hindi pa nila nagpag-iisa ang kanilangtindig laban dito.Subalit, sa labas ng mga pamayanang ito, nagkakaroon ng pagkakaisa– lalo na sa kontexto ng mga paaralan <strong>at</strong> unibersidad sa New Delhi kung saanmalaking bilang ng impluwensiyal na mag-aaral <strong>at</strong> mga b<strong>at</strong>ang propesyonalang naninirahan. Mahalaga ang mga indibiduwal na ito sa pagkakaroon <strong>at</strong> pagdebelopng mas maugnaying politika sa hinaharap. Ang mga kababaihan ngNaga ng NPMHR ang nasa harap ng mga ganitong inisiy<strong>at</strong>ibo, <strong>at</strong> kung minsanhinihikay<strong>at</strong> ang kalalakihan mula sa ibang pamayanan (gaya ng Meitei <strong>at</strong> Kuki)na hindi ik<strong>at</strong>uwa ang pagiging pasibo ng kanilang mga kababaihan. 108107 Kanglaonline, “First round of tripartite talks on UNC demands held <strong>at</strong> Senap<strong>at</strong>i,” December 3,(2010). http://kanglaonline.com/2010/12/first-round-of-tripartite-talks-on-unc-demands-held<strong>at</strong>-senap<strong>at</strong>i/.Accessed February 25, 2011.108 Halimbawa, nang si Grace S<strong>at</strong>sang ng NWUM <strong>at</strong> ang t<strong>at</strong>lo pang kababaihan ay tumungo saMyanmar upang makipag-usap kay S.S. Khaplang noong 2001, Sinabihan sila ng mga rebeldeng Meitei sa kampo, “Hindi ko iniisip na tutungo rito ang mga kababaihan ng Meitei. Ni hindi nilanaisip na tumungo rito. Tingnan S<strong>at</strong>sang, Grace, “Tribal <strong>Women</strong> and <strong>Peace</strong> Initi<strong>at</strong>ives in Manipur”in Dutta, Anuradha and R<strong>at</strong>na Bhuyan (Eds.), <strong>Women</strong> and <strong>Peace</strong>: Chapters from Nor<strong>the</strong>astIndia, (New Delhi: Akansha Publishing House, 2008), p.194.88<strong>Women</strong> <strong>at</strong> <strong>the</strong> <strong>Peace</strong> <strong>Table</strong> <strong>Asia</strong> Pacific
Siyempre, humaharap pa rin sa mga balakid ang mga kababaihan ngNaga para makamit ang pagiging tag<strong>at</strong>aguyod ng kapayapaan. Hanggang sakasalukuyan, hindi pa rin binibigyan ng pormal na representasyon ang mgakababaihan ng Naga Ho Ho, ang pinakam<strong>at</strong>aas na organisasyong pampamayanansa Nagaland <strong>at</strong> ang kawangis nitong grupo sa Manipur, ang UnitedNaga Council. Ngunit, ang pagbabago ng henerasyon sa pamumuno aynagbubukas ng pinto, pero hindi pa rin ito nilulubayan ng pagkukuwestiyon. 109Hanggang sa kasalukuyan, nan<strong>at</strong>iling p<strong>at</strong>riyarkal ang Naga. Sa pamahalaan,wala pa ring kin<strong>at</strong>awang babae kahit na ang mga kababaihan ang pinakaaktibosa mga pamayanan kapag panahon ng eleksiyon. Noong eleksiyon ng 2003,nangampanya ang mga kababaihan para sa maka-kapayapaang N<strong>at</strong>ionalPeople’s Front laban sa Nagaland st<strong>at</strong>e Congress Party, kung saan hindi pinapansinang prosesong pangkapayapaan.Hindi nagiging sensitibo ang pamahalaan ng India sa kahalagahan ngkababaihan sa pagsulong ng kapayapaan <strong>at</strong> ang mga pagbabagong dumaraanhinggil sa usapin ng kasarian. Halimbawa, kadalasang ginagawa na ang kababaihanang nakikipag-usap sa mga lokal na commanding officers (COs) ngunit,nagpahayag si Retired General R.V. Kulkarni, na siyang naging pinuno ngCeasefire Monitoring mula 2001 hanggang 2007, na dap<strong>at</strong> ikonsidera ang mgakababaihan bilang mahalagang bahagi upang mawala ang tensiyon <strong>at</strong> mapan<strong>at</strong>iliang kapayapaan. 110 Higit dito, mayroon ding tendensiya na paalisin ang mgaorganisasyong panlipunan bilang mga tagapagsalita ng NSCN-IM. “Ginagabayansila ng ibang grupo ng tao,” ani niya. 111Pagpapan<strong>at</strong>ili ng pag-uusap tungkol sa kapayapaanMakalipas ang 13 taon mula nang pinirmahan ang kasunduan sa tigil-putukan,nasa peace table pa rin ang pamahalaan <strong>at</strong> ang NSCN-IM <strong>at</strong> pinapakita nitoang papel ng lipunan sa pagtiyak sa pamahalaan <strong>at</strong> NSCN-IM sa responsibilidadna hindi na masira pa ang usaping pangkapayapaan. Sa mga ganitong ka-iregularna usapang pangkapayapaan sa pagitan ng pamahalaan <strong>at</strong> mga rebelde, nagbigayng direksiyon <strong>at</strong> p<strong>at</strong>as na pagtingin ang lipunang Naga. Tunay nga na mahalaga109 Sa distrito ng Pallel sa Manipur, si T. Shangnu ng NWUM ay nanguna sa pagsasaayos ng kaguluhansa pagitan ng mga tribu sa mga komunidad sa panahon ng eleksiyon, gayundin angpamamagitan upang m<strong>at</strong>ulungan nag mga naging bihag ng mga militante o mga kab<strong>at</strong>aangkalalakihan na kinuha ng mga puwersang panseguridad. Nagreklamo siya na “babae <strong>at</strong> lalaki,tinudya kami” sinasabing “narito na ang mga makapangyarihang kababaihan. Diskusyon kasamasi Rita Manchanda noong 2004.110 Manchanda, Rita (2004), p.70.111 Manchanda, Rita (2004), p.70.<strong>Peace</strong>making in <strong>Asia</strong> and <strong>the</strong> Pacific 89