DAWNO, DAWNO TEMUWielki Mur ChińskiPo zjednoczeniu Chin w 221 r. p.n.e. cesarz Zhengprzybrał imię Pierwszego Boskiego Samowładcy(Shi Huangdi) i postanowił, że historia PaństwaŚrodka będzie odtąd zaczynać się od niego.W tym celu rozkazał w 213 r. p.n.e. spalić wszystkie archiwai książki, z wyjątkiem dzieł przydatnych praktycznie, dotyczącychrolnictwa, medycyny i wróżbiarstwa, żeby nikt niemógł powoływać się na tradycję. Przy okazji spalono kilkusetuczonych protestujących przeciw tak bezceremonialnemuodcięciu się od przeszłości. Zheng był silną osobowościąi potężnym władcą. W 1974 r. odkryto jego wspaniały grobowiec,a w nim około 7 tys. terakotowych rzeźb żołnierzynaturalnej wielkości. Umarł w 210 r. p.n.e., a w 202 r. opanowałatron cesarski dynastia Han i wszystko wróciło do normy.Kiedy odtwarzano z pamięci zniszczonemateriały źródłowe, zrobiłosię ich więcej, niż było pierwotnie.Nic dziwnego, że jeszcze dziś najdawniejszedzieje i osiągnięcia Chinnie są pewne i z reguły bywają przesadniewyolbrzymiane.Zheng pozostawił jednak posobie dzieło, które zapewnia mu nieprzemijającą pamięć– to na jego polecenie wydane w 214 r. p.n.e. zbudowanoWielki Mur. Jeden z jego wodzów, Meng Thien, na czele300 tys. ludzi najpierw wyparł barbarzyńców z obszarówpo południowej stronie rzeki Żółtej, a następnie zbudowałna północ od tej rzeki ciągłą linię umocnień, dostosowywanychdo konfiguracji terenu, biegnącą przez góry, bagnai pustynie od Morza Żółtego na wschodzie do prowincjiKansu na zachodzie. Tak ambitne przedsięwzięcie, opartena ręcznej pracy setek ludzi, było ogromnym wyzwaniemorganizacyjnym – rozpoczęto je podobno od rolniczegozagospodarowania całej zaplanowanej trasy Muru, aby zapewnićrzeszom budowniczych aprowizację.Już wcześniej, w epoce walczących królestw, wznoszonofortyfikacje zabezpieczające przed najazdami koczowniczychbarbarzyńców z północy. Przebudowano je i włączono doWielkiego Muru. Oczywiście w ciągu następnych stuleci Murbył wielokrotnie przebudowywany, wzmacniany, naprawianyi rozbudowywany. Ostateczną, zachowaną w dużym stopniudo dziś postać nadano mu w XVI w.,Ciąg główny muru liczy około w epoce Ming (1368–1644). Obok głównegociągu obwarowań Mur posiada licz-3360 km, a łącznie z dodatkowymine rozgałęzienia i dodatkowe linie. Niemurami pomocniczymi 6320 kmsposób obecnie ustalić dokładnie trasy– taka odległość dzieli Londyn odprzebiegu Wielkiego Muru w jego pierwotnejwersji. W wielu miejscach pokry-Petersburga czy Paryż od Bukaresztu.wa się ona zapewne z dzisiejszą, ale – zdaniembadaczy – w wielu wysunięta była bardziej na północ.Nie wiemy też dokładnie, jaka jest całkowita długość istniejącegoobecnie Muru. Podawane dane są dość rozbieżne.Zdaniem najwybitniejszego badacza dziejów chińskiej cywilizacji,Josepha Needhama, ciąg główny liczy około 3360 km,62 INŻYNIER BUDOWNICTWA STYCZEŃ <strong>2007</strong>
a łącznie z dodatkowymi murami pomocniczymi 6320 km(oficjalne dane chińskie podają 5980 km). Warto zwrócić uwagę,że taka odległość dzieli Londyn od Petersburga czy Paryżod Bukaresztu. Często się podaje, że Mur jest jedynym dziełemczłowieka, które mogliby dojrzeć astronomowie z Marsa.Zasadniczy zrąb Wielkiego Murustanowił wał z ubitej ziemi wzmocnionejkruszywem i gdzieniegdzietwardym drewnem, mający szerokośćokoło 8 m u podstawy, około 5 mna szczycie i od 6 do 16 m wysokości.Był on obmurowany po obu stronachlicówką z kamienia lub cegły grubą napółtora metra. W pewnych odstępach wznosiły się nad wałemwysokie na 12–16 m murowane wieże, nieco wysunięteprzed jego przedpiersie. Tam, gdzie to było możliwe, zabezpieczonododatkowo Wielki Mur fosą, w niektórych miejscachgęstymi zaroślami wierzby utrudniającymi poruszanie się konnicy.Nadto na przedpolu Muru stały w pewnych odstępachwieże strażnicze, z których przesyłano wiadomości o zagrożeniu.Baszt zachowało się około 20 tys., czatowni około 10 tys.W okresie świetności Muru było ich łącznie prawie 40 tys.Zamysł Zhenga przerastał skalą podobne zabiegi stosowaneprzez imperium rzymskie, fortyfikujące zagrożone granicepozbawione naturalnych zabezpieczeń. Najdłuższe z rzymskichtego rodzaju obwarowań – biegnące od Renu do Dunaju– wzniesione w I wieku n.e. mierzyło nie więcej jak 550 km.Panuje na ogół przekonanie, że – pomimo całego swegoogromu – tego rodzaju mur obronny musiał być rozwiązaniemstrategicznie chybionym, z uwagi na niemożnośćutrzymania na całej jego długości dostatecznej liczby żołnierzydla odparcia ataku nomadów, którzy ze swej stronymogli dowolnie wybierać miejsce uderzenia. Nic bardziejpowierzchownego niż taki osąd. Przeciwnie, Wielki Mur zdawałznakomicie egzamin w praktyce dowodząc słusznościszczegółowo przemyślanej doktryny strategicznej cesarza ShiHuangdi. Zabezpieczył on przede wszystkim mieszkańcówWielki Mur zdawał znakomicieegzamin zabezpieczającmieszkańców terenówprzygranicznych przedsporadycznymi łupieżczyminajazdami luźnych czambułów.DAWNO, DAWNO TEMUterenów przygranicznych przed sporadycznymi łupieżczyminajazdami luźnych czambułów. Jeśli nawet jakaś większagrupa przedarłaby się przez Mur, to nie mogłaby przeprowadzićprzezeń swych koni. A bez koni Mongołowie traciliwiele ze swej siły bojowej. Zmniejszała się też groźba zaskoczenia.Można było w porę ostrzec o zbliżającymsię niebezpieczeństwie pobliskieosiedla i zawezwać na pomoc sąsiedniegarnizony, które przecięłyby napastnikomdrogę odwrotu. Oczywiście, poważne siłynieprzyjacielskie mogły opanować którąśz nielicznych i dobrze strzeżonych bramw Murze albo rozwalić budowlę w jakimśjej punkcie. Zabrałoby to jednak sporo czasu, co umożliwiłobysprowadzenie odsieczy i opanowanie sytuacji. Najlepszymzaś potwierdzeniem faktu, że koncepcja WielkiegoMuru okazała się słuszna w praktyce, była zmiana kierunkugłównych natarć Mongołów w ciągu następnych kilku stulecipo jego powstaniu. Zaczęli oni intensywniej przeć na zachód.Istnieją nawet teorie upatrujące w tym zjawisku bezpośredniejprzyczyny upadku cesarstwa rzymskiego, ponieważ Hunowiepędzili przed sobą inne ludy koczownicze, zmuszającje do gwałtowniejszego nacisku na jego granice. Oni towłaśnie między innymi wyparli Gotów z równin dzisiejszejRosji, zniewalając ich do wdarcia się w obręb imperiumrzymskiego, co ostatecznie przypieczętowało jego los.Wielki Mur robił wrażenie na Europejczykach. Relacjeo nim przekazywane z bliższymi szczegółami (niekiedybardzo przesadzone) od końca XVIII w. są pełne podziwu.Najlepiej zachowana i dostępna do zwiedzania częśćwschodnia znajduje się w okolicach miejscowości Badaling,około 70 km na północ od Pekinu. W 1987 r. WielkiMur Chiński został wpisany na Listę Światowego DziedzictwaKulturalnego i Przyrodniczego.prof. BOLESŁAW ORŁOWSKIInstytut Historii Nauki PANSchemat budowy Wielkiego Muru2,7 m0,75 m1,5 m0,6 m0,45 m3,9 m0,3 mpomostkamień lubcegła1,5 m6 – 9 m12 m1,5 mgruz1,5 mkamienna podstawa1,2 – 1,5 mSTYCZEŃ <strong>2007</strong>występ12 mkamień2,4 – 5,4 m 7,5 mWielki Mur widziany z orbity okołoziemskiejINŻYNIER BUDOWNICTWAZdjęcia – Wikipedia.pl63