Madaniyatshunoslik. Arziqulov D.N. Ma'ruzalar kursi. – Toshkent ...

madaniyati tarixini o‘rganishda albatta Markaziy Osiyo madaniyatitarixiga ham murojaat qilish lozimdir. Qadim davrdan boshlab to yaqintarixgacha Markaziy Osiyo hududi davlatlari bilan birgalikdaAfg‘oniston, Sharqiy Eron, Sharqiy Turkiston yagona iqtisod, siyosat,madaniyat va ma’naviyatga ega edilar. Bu esa, o‘z navbatida, MarkaziyOsiyo xalqlari o‘zbek, tojik, turkman, qozoq, qirg‘iz vaqoraqalpoqlarning bir-biri bilan yaqin aloqada bo‘lishlariga olib keldi.Shuningdek, Markaziy Osiyo xalqlari bir-biri bilan nafaqat so‘zlashuvtillari yaqinligi, yashash tarzi, g‘oyaviy, mafkuraviy qarashlari bilanbirlashibgina qolmay, balki geografik o‘rni, tabiiy sharoitlariningyagonaligi bilan ham uzviy zanjirda bog‘landilar.Markaziy Osiyo hududi hamisha ulkan imperiyalar diqqatini o‘zigatortgan va natijada geosiyosiy markazlardan biriga aylanib qolgan.Markaziy Osiyoning geografik jihatdan bir nechta imperiyalar markazidajoylashganligi uning nafaqat moddiy va ma’naviy qadriyatlar, diniyg‘oyalar va oqimlar qarashlarini bir imperiyadan ikkinchisiga, birsivilizatsiyadan uchinchisiga o‘tkazib beruvchi Sharq va G‘arbo‘rtasidagi ko‘prik vazifasini bajarishiga olib keldi, balki yangimadaniyat turlarini shakllantirib, rivojlantiruvchi markazga aylanishigaham sabab bo‘ldi.Markaziy Osiyo xalqlari madaniyatining vujudga kelishisharoitlarini belgilashda dastavval, uning geografik o‘rni va tabiiyvositalariga e’tiborni qaratish lozim. Bu yerlarning iqlim sharoiti judaerta dehqonchilik va chorvachilik bilan shug‘ullanish, katta-kattayerlarga suv chiqarish ishlarini amalga oshirishni talab etadi. Bu ishlarniesa faqatgina ko‘pchilikning kuchi bilan amalga oshirish mumkin.Natijada bu yerlarda, odamlar yashaydigan katta manzillar yuzaga kelaboshladi. Er. av. III II ming yilliklarning boshlarida 10.000 va undanortiq odamlar yashaydigan manzillar shaharlar yuzaga kela boshladi.Tarixchilarning guvohlik berishicha, bu hududlarda dehqonchilik vachorvadorlik bundan 56 ming yil avval vujudga kelgan bo‘lib, o‘troqshahar madaniyati esa 4 ming yil burun paydo bo‘lgan.Markaziy Osiyo xalqlarining, xususan, o‘zbeklarning madaniyati,tarixiy ildizlari, ijtimoiy, falsafiy, axloqiy, diniy, badiiy qarashlarishakllana va rivojlana borishining ilk davrlari qadim-qadim zamonlargaborib taqaladi. Avlodu ajdodlarimizning hayoti, urf-odatlari vaan’analari, madaniyati, tili va tarixini badiiy-falsafiy jihatdan o‘ziga xostarzda aks ettiradigan og‘zaki ijodiyoti nihoyatda boy va xilma-xildir.102