Madaniyatshunoslik. Arziqulov D.N. Ma'ruzalar kursi. – Toshkent ...

Ma’naviy madaniyatning ko‘rinishlaridan biri ibtidoiy san’at hamodamning mehnat faoliyati bilan uyg‘un holda vujudga kelgan.Urug‘chilik jamoasining paydo bo‘lishi davrida ibtidoiy odamlarsan’atning nimaligini to‘la anglamagan holda tirikchilik jarayonidasan’at shakllana boshladi. Ibtidoiy san’at xilma-xil bo‘lib, bir nechaturlarga bo‘linadi:1) suyak, tosh parchasi, shox, kulolchilik buyumlariga chizilganbelgilar, odam, hayvon va har xil narsalarning tasvirlari;2) g‘or devorlariga har xil ranglar bilan ishlangan hayvon, odam vabuyumlar tasviri. Ularda ov, mehnat, jang va boshqa manzaralartasvirlangan. Bunday tasvirlar Turon, Sahroi Kabir, Markaziy Osiyo,G‘arbiy Yevropada ko‘plab uchraydi;3) qoyatoshlarga o‘yib, chizib, ishqalash usuli bilan ishlangantasvirlarda hayvon, buyum, qurollar va ibtidoiy kishilarning kundalikmehnati bilan bog‘liq manzaralar o‘rin olgan. Qoyatosh tasvirlari Osiyo,Afrika va Yevropada ko‘p uchraydi;4) arxaik san’at turlaridan yana biri haykaltoroshlik ham urug‘chilikjamoasining rivojlangan davrida paydo bo‘lib, asosan ayollar, qismanerkaklar, shuningdek hayvonlar haykallari ishlangan. Bundayhaykalchalar, suyak, tosh va boshqa narsalardan tayyorlangan.Haykallarda ibtidoiy mehnat va e’tiqod ramzlari namoyon bo‘ladi;5) ishlab chiqaruvchi xo‘jalik (neolit) faoliyati bilan bog‘liq sopolbuyumlarga chizilgan rasmlarda oddiy chiziqlar, hayvon va o‘simliktasvirlari uchraydi;6) ibtidoiy san’at turlaridan biri – niqoblar qadimgi odamlarningovchilik faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, niqob tutib hayvon qiyofasigakirgan, hayvonlarni qo‘rqitib, o‘zlarini himoya qilgan. Niqoblardanmarosim va udumlarda foydalangan;7) musiqa, qo‘shiq, o‘yin ibtidoiy san’at turlari hisoblanib, ibtidoiyodamlar urib, chertib, puflab chaladigan asboblarni kashf qilishgan;8) xalq og‘zaki ijodi – asotir, rivoyat va afsonalar ham ibtidoiy davrmahsuloti bo‘lib, ibtidoiy odamning turmushi, o‘y-fikri va kayfiyatiniifodalagan, diniy tasavvurlarning shakllanishiga asos bo‘lgan 1 .Umuman, ibtidoiy san’at kishilarning dastlabki umumiy ijodi bo‘lib,u odamlarning mehnat faoliyati, ichki ruhiyati va diniy tasavvurlari bilan1 Musaev N.U. Azimov H.I. Madaniyatshunoslik. ., 2010. 36-.78