Madaniyatshunoslik. Arziqulov D.N. Ma'ruzalar kursi. – Toshkent ...

siyosatni va fanni madaniyatdan tashqari turuvchi soha debhisoblash haqiqatdan yiroqdir. Shuningdek, mumtoz qadriyatlar vasan’atning buyuk namunalari, ideal va yuksak intilishlarmadaniyatga taalluqli sohalar bo‘lib, oddiy, kundalik narsalar ungayotdir, degan fikrlar asossizdir. Kundalik hayotda madaniyatga faqatqadriyatlar yig‘indisi sifatida qaralishi ham to‘g‘ri emas, chunkimadaniyatda insoniyatga zararli bo‘lgan, eskilik qoldiqlari, to‘liqtekshirib ko‘rilmagan «yangiliklar» kabi salbiy narsalar hamo‘zlashtirilishi mumkin.Kundalik hayotda va fanda madaniyat atamasidan foydalanishto‘g‘risidagi mulohazalarni xulosa qilib shuni aytish mumkinki,madaniyat eng keng ma’noda insonni o‘rab turgan tabiatdan,ijtimoiy munosabatlarda va bevosita o‘zida stixiyali ravishdavujudga kelgan tayyor ma’lumotlardan foydalanishni, ongli ravishdaajratib olishni taqozo etadi. Madaniyat tabiatdan farq qiladi,an’analar, ramzlar, til, bevosita taqlid qilish va amaliy o‘rganishorqali avloddan-avlodga singdiriladi. Madaniyat shaxs tomonidan,uning sotsial jihatdan shakllanishi jarayonida o‘zlashtiriladi vaasosan keng tarqalgan va ko‘pchilik qabul qilgan axloq, tafakkur vahis qilishning parchalaridan tashkil topib, individual harakatlarhissasi bunda juda kamdir.Oddiy ongda madaniyatni tushunishning xususiyati bevositaunda amaliy ishtirok etilishiga bog‘liqligidadir. Madaniy voqeliklargainson befarq munosabatda bo‘la olmaydi. Uning qadriyatlargamunosabati va hissiy emotsional tasavvurlari bolalik davridato‘plagan tajribasidan boshlanadi va kishining jamiyatda tutgano‘rniga, yoshiga, mavqeiga ham bog‘liqdir. Shu nuqtai nazardan, uo‘ziga begona bo‘lgan urf-odatlar va xatti-harakatlarga nisbatanehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘ladi.Fan esa bevosita umumiy ahamiyatga ega bo‘lgan, obyektivhaqiqatga mos tushunchalardan foydalanishi kerak.1. Qadriyat (aksiologik) o‘lchovi asosidagi ta’rif. Bunda madaniyatinsoniyat tomonidan yaratilgan moddiy va ma’naviyqimmatlarning yig‘indisidan iborat deb talqin etiladi. Madaniyatinson faoliyatidan tashqarida mavjud emas. Baholash qadriyat nuqtainazaridan voqelikni tahlil qilish faoliyatining tabiiy va zarur bo‘lganshartidir. Madaniyat nimada namoyon bo‘lishidan qat’i nazar,muayyan qadriy o‘lchovga ega bo‘ladi.17