Madaniyatshunoslik. Arziqulov D.N. Ma'ruzalar kursi. – Toshkent ...

qiladi. Boshqa usullar, masalan, kino tasviri, ohanrabo yozuvi,kompyuter xotirasi keyinroq paydo bo‘ldi.Barcha jamiyatlarda ham ma’naviy merosning foydalanishimkoniyatlarini o‘zgartirish sharoiti bir xilda emas. Ular ijtimoiyiqtisodiy,siyosiy, g‘oyaviy omillar bilan belgilanadi. Bu omillarmerosning hajmi, tanlash xususiyati, intensivligiga bog‘liq.Ma’lumki, sovet jamiyatida kommunistik g‘oya hukmronligi davridaxalqlar, xususan, O‘zbekiston xalqi ham o‘zining haqiqiy tarixiy,milliy va ma’naviy merosidan mahrum etilgan edi. Umuman,madaniy merosdan mutlaqo mahrum bo‘lgan yoki foydalanmaganjamiyat yoki xalqlar tarixda bo‘lishi mumkin emas.2. Madaniyat va sivilizatsiya. Madaniyatning asosiyturlari va yo‘nalishlari«Sivilizatsiya» tushunchasini ijtimoiy rivojlanishning yovvoyilik vavarvarlikdan keyin keladigan bosqichini ifodalash uchun ishlatishma’lum ma’noda o‘rinli. Chunki bunday ma’noda ishlatilganda,«sivilizatsiya» tushunchasi kishilik jamiyati rivojlanishining ibtidoiyholatidan keyingi davrdagi butun holatini to‘laligicha qamrab oladi.Varvarlikdan sivilizatsiyaga o‘tish hunarmandchilikning dehqonchilikdanajralishi, tovar ishlab chiqarishning yuzaga kelishi, savdosotiqningpaydo bo‘lishi va uni kasb qilib olgan savdogarlar qatlaminingshakllanishi, metall pulning muomalaga kiritilishi, yozuvning paydobo‘lishi, aqliy va jismoniy mehnatning bir-biridan ajralishi, siyosiyhokimiyatning qaror topishi kabi xususiyatlar bilan tavsiflanadi 1 .«Madaniyat» va «sivilizatsiya» tushunchalari ko‘p hollarda sinonimsifatida yonma-yon ishlatiladi. Bunda «sivilizatsiya» tushunchasi ostidayaratilgan moddiy va ma’naviy yutuqlar nazarda tutiladi. Lekinsivilizatsiya haqida yuqoridagi fikrga qarama-qarshi bo‘lgan qarashlarham mavjud. Nemis faylasufi O. Shpengler uni madaniyatning antipodima’nosida, ya’ni madaniyatning halok bo‘lish jarayonini, bosqichinitavsiflash uchun ishlatadi. Shpengler uchun sivilizatsiya – ijodiyot,ilhomlanish, ilhom, rivoj, ma’naviy boyish davri o‘rniga jamiyatningtosh qotishi, ijodning tang holatga kelishi, ma’naviy bo‘shliq davri bilanalmashuvidir.1 . 310-.39