Madaniyatshunoslik. Arziqulov D.N. Ma'ruzalar kursi. – Toshkent ...

Jamiyatdagi shaharliklar orqasida «gumanizm» deb nomlanuvchiyangi g‘oya shakllandi.Bu nom inson haqidagi yangi dunyoviy fandan (studia humanitatis)kelib chiqqan bo‘lib, ilgarigi «ilohiyat haqidagi fan» (studio divinus)niasta-sekin siqib chiqardi. Insonparvarlik g‘oyasi quyidagi xususiyatlargaega:1) tabiat qonunlarini «tabiiy-muvofiq» tamoyili asosida tushuntirishgaasoslanish;2) insonni muammolar markazi qilib olish (antropotsentrizm) –insonga tabiatning toji sifatida qarash;3) aqliy tafakkur (ratsionalizm) inson idrok va zakovat orqali atrofmuhitni, o‘zini o‘zi biladi deb hisoblash 1 .Insonparvarlik g‘oyalarining rivojlanishi dunyo va insonning diniykonsepsiyasi buzilishiga va XVIII asrda inson shaxsining o‘zini qadrlashhaqidagi ta’limot paydo bo‘lishiga olib keldi. Gumanistlar o‘zta’limotining ishonch mezoni deb emprik-tajriba va ratsionalliknihisobladi. Bu xulosa ularni cherkovni Isloh qilish (M. Lyuter, J. Kalvin),utopik sotsializm (T. Mor, T. Kampanella) va ijtimoiy pragmatizm(N. Makkiavelli) kabi g‘oyalarni nazariy asoslashga olib keldi.Uyg‘onish davri gumanistlari dunyo va inson paydo bo‘lishidagi ilohiyg‘oyalarni butunlay inkor qilmadi, balki olam doimiy va qat’iy qonunlargamuvofiq ravishda bunyodga kelishini tasdiqladilar. Idrok insonga shuninguchun berilganki, idrok yordamida inson bu qonunlarni tushunib, o‘zjamiyatlarini tuzishda qo‘llashi yerda baxtning qaror topishiga garov bo‘lib,oxiratini ham obod qilishlari mumkin. Inson tabiat qonunlariga mos ravishdarivojlanuvchi tabiatan aqlli mavjudot hisoblanib, nafaqat moddiy dunyomarkazida turadi, u, shuningdek badiiy tushunish va tasvirlash obyektiningasosi hamdir.Antropotsentrizm, ratsionalizm, ssiyentizm – Uyg‘onish davrimadaniyati yaratgan asosiy qadriyatlar keyingi asrlar Yevropamadaniyati asosini belgiladi. Uning keng rivojlanishi natijasida XVIIasrda «ilmiy inqilob», XVIII asrda ma’rifatparvarlik g‘oyalariningtarqalishi va sanoat inqilobi boshlanishiga, nihoyat, XIXXX asrlardavomida madaniyatning mumtoz texnikaviy shaklidagi yutuqlarga olibkeldi. 117-.1 .., .. . ., 2008.92