Madaniyatshunoslik. Arziqulov D.N. Ma'ruzalar kursi. – Toshkent ...

hisoblanadi. Aynan shular mifologik ramziy tasniflashdagi dastlabki«poydevor» hisoblanadi (qarama-qarshi tiplar: yuqori-quyi, o‘ng-so‘l,osmon-yer, mag‘rib-mashriq, kun-tun, biz-ular, katta-kichik, er-xotin,hayot-o‘lim va boshqa). Shuningdek, o‘ng, yuqori, katta, yaqin, o‘z,yorug‘ taomilga ko‘ra qarama-qarshilikning musbat-ijobiy tomonini,so‘l, quyi, kichik, uzoq, begona, qorong‘i esa manfiy-salbiy jihatinitashkil qiladi.Mifologik tafakkurning muvofiq va o‘xshash jihatlari uningan’anaviyligi bilan bevosita bog‘liq.An’ana bir-biriga yaqin, biroq mohiyatan boshqa-boshqa bo‘lganhodisalar, urf-odat, marosim, ibodat, udum, odob singari faoliyatdanamoyon bo‘ladi. Bularning bari u yoki bu vaziyatdagi aniq axloqdasturiga ega bo‘lib, harakatning to‘g‘riligini kafolatlaydi, noto‘g‘riharakatlardan ogohlantiradi, negaki an’analar negizida sotsiumning kattatajribasi mujassamdir.Qadimgi Sharq madaniyatida an’analarga asoslanish ustunturadi. Ajdodlar an’anasi, tajribasi mutlaq haqiqat kabi baholangan.Mutlaq haqiqat hukmronligi bilan, D. S. Lixachev ta’kidlashicha,«odoblilik» bog‘liq bo‘lgan. Qadimgi Sharq kishisining axloqi harakatva faoliyatda muqaddas an’analarni qayta tiklashga qaratilgan «ilohiyo‘rnatilgan» me’yor va qoidalarga borib taqaladi.Mifologik tafakkurning o‘ziga xos xususiyati shundaki, qadimgiSharq kishisi o‘zini har doim sotsiumning bir qismi deb his qilgan,sotsium esa koinot kuchiga bog‘liqlikda, tabiatga aralashgan holdako‘rinadi. Garchi, qadimgi Sharq madaniyatining turli qirralaridashaxsni individuallashtirish imkoniyatlari mavjud bo‘lib, ular har doimindividning turmush sharoitlarini belgilovchi asosiy sohalarga nisbatanikkinchi darajali hisoblangan.Qadimgi Sharqda makonning paydo bo‘lishi, chegaralanishi alohidao‘rin tutadi. Qadimgi Sharq mifologiyasida kosmogenez jarayoniXaosning ajralishi sifatida namoyon bo‘ladi (masalan, hindlarda Indra,Mesopotamiyada esa Marduq haqidagi miflar).Shohning asosiy majburiyatlari fuqarolarga bog‘liq ishlarbo‘lgan: mamlakatda tartib va osoyishtalik, moddiy farovonlik vaijtimoiy adolatni ta’minlash. Qadimgi Misrdagi «Gerakliopol shohiningo‘z o‘g‘li Merikarga nasihatlari»da aytilishicha, «haqiqat o‘rnat vayerda uzoq yashaysan. Shunday qilki, yig‘layotganni ovut, bevaga jabrqilma, insonni otasining mol-mulkidan benasib qilma». Yana hukmdorzaminda tartib-intizom bo‘yicha yuksak missiyani bajarib, gohida behad83