Madaniyatshunoslik. Arziqulov D.N. Ma'ruzalar kursi. – Toshkent ...

Ommaviy madaniyat mahsulot yoki iqtisodiy madaniyat turideb ham yuritiladi.Amerika sotsiologi D. Bell o‘zining «Massovaya kultura isovremennoye obyestvo» nomli asarida bayon qilishicha, ommaviymadaniyatning qanday bo‘lishi kerakligi omma soni yoki xususiyatibilan belgilanmay, balki shu omma a’zolarining aqliy qobiliyati,dunyoqarashi, uning ongi nimani «hazm» (qabul) qila olishiga bog‘liq.Ommaviy madaniyatda asosiysi – uning mahsulotlilik darajasidabo‘la olishi, ommabopligidir.Ommaviy madaniyatning asosiy usuli – tomashabinlarning soddaravishda beriluvchanlik his-tuyg‘ularidan foydalanish, ya’ni chuqurmulohazalantirmaydigan madaniyat ko‘rinishlari orqali ularning histuyg‘ularini«qarmoqqa ilintirish».Ommaviy madaniyat turi ilk bor XX asrda AQSH industrial vapostindustrial sivilizatsiya mahsuloti sifatida vujudga keldi.Ommaviy madaniyatning asosiy shakllariga: vestern, fantastika,shahvatparastlik (erotika), pornografiya, vahima, dahshat, mistika,melodrama va detektivni kiritish mumkin.Yuqorida XX asr o‘rtalarida ommaviy madaniyat kuchli tanqidgauchraganini, uni salbiy madaniyat turi deb baholashganini bayon qilganedik. Tanqidchilardan asosan ingliz yozuvchisi O. Xaksli, nemisfaylasufi T. Adorno, ispan madaniyatshunos olimi Xose Ortega-i-Gasset,nemis sotsiologi G. Markuze qarashlari diqqatga sazovordir.Ommaviy madaniyatni o‘rganishdan avval shu madaniyat iste’molchilaribo‘lmish «omma»ning o‘zini o‘rganib chiqmoq lozim.XIX asr fransuz psixologi J. Lebon o‘zining «Psixologiya tolp»nomli asarida bayon qilishicha, yirik ommalar jamiyat rivojini, ertangikunini belgilaydilar. Chunki bugungi kunga kelib, madaniyat, siyosatyirik ommalar didiga, talabiga moslashib bormoqda, bu esa jamiyatningmajruhlanishiga olib keladi.Parlament tizimi, saylovlar, referendumlar ommani siyosiy kuchgaaylantirib qo‘ydi. Bir tomondan, bu demokratiyaga erishish yo‘li bo‘lsa,ikkinchi tomondan, yirik to‘dalar ulkan xavf ham tug‘diradilar. Masalan,qaysi yo‘l bilan bo‘lsa ham, o‘z maqsadiga erishmoqchi bo‘lganlar,mashhur bo‘lishni istaganlar, siyosat olamiga o‘ta kuchli ravishdakirmoqchi bo‘lgan siyosiy demagoglar va boshqalar ommani o‘zlariistaganlaricha boshqarishlari mumkin. Omma esa beriluvchanlikkamoyildir. Kishi ommaga kirganda, o‘z aslini yo‘qotib, shu ommagamoslashadi. Uning ongli ravishdagi MENligi – SHAXSligi yo‘qolib,49