BİLDİRİ KİTABI

AYDIN İKTİSAT FAKÜLTESİ
GİRİŞ
Yoksulluk gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde farklı düzeylerde de olsa çözülmesi
gereken sorunların başında gelmektedir. Son yıllarda yoksulluk sorununun çözümünde
kullanılan en etkili yöntem olarak sosyal yardımlar öne çıkmaktadır. Özellikle 1980 sonrası
küreselleşme ve neo liberal politikalar sonucu gelir dağılımının daha da bozulması ve
yoksulların sayısındaki artış, sosyal politikanın araçlarından biri olan sosyal yardımları daha
önemli hale getirmiştir.
İnsanlık tarihi boyunca yoksulluk bir problem kaynağıdır. Yoksulluk sorunu,
başlangıçta aile içi ve komşuluk ilişkileri çerçevesinde çözülmeye çalışılırken, süreç içinde bu
kurumların yetersiz kalması üzerine dini kurumlar ve esnaf örgütleri ile geleneksel sosyal
yardım ağı oluşturularak çözülmeye çalışılmıştır. Sanayi devrimi ile ekonomik ve toplumsal
yapıda yaşanan değişim sonucu geleneksel sosyal yardım kurumlarının önemini yitirmesi
üzerine bu kurumlar yerini devlet, yerel yönetim kuruluşları ile sosyal yardım amaçlı sivil
toplum kuruluşlarına bırakmıştır. Sanayi devrimi ile çalışma ilişkilerinde yaşanan değişimle
beraber çalışan ve ailesini korumaya dayalı sosyal sigorta sistemi gelişmiş ve çalışma yaşamının
dışında kalan yoksulları korumaya yönelik sosyal sigorta sisteminin tamamlayıcısı olarak
kamusal sosyal yardım sistemi sosyal politika önlemi olarak kurumsallaşmıştır. Yirminci
yüzyılın özellikle ikinci yarısı sosyal refah devletinin altın çağının yaşandığı yıllar olmuş ve
yoksulluk sorununun çözümünde devletin sorumluluğu genel kabul görmüştür. Ancak 1980 yılı
sonrası neo liberal akımın güçlenmesi ile yoksulluk sorununun kamusal politikalar ile
çözülmesi yaklaşımı, yerini bireysel çözümlerin öne çıktığı bir yaklaşıma bırakmıştır.
Türkiye’de sosyal yardımların tarihsel gelişimine bakıldığında Osmanlı İmparatorluğu
ve Türkiye Cumhuriyetinin ilk yıllarında geleneksel sosyal yardım örgütlenmesinin değişik
biçimlerde varlığı görülebilir. Osmanlı İmparatorluğu’nda sosyal yardımlar konusunda
özellikle esnaf birliklerine (lonca) bağlı yardımlaşma sandıkları önemli görevler üstlenmiş ve
sandıkların amaçları arasında “yaşlanarak işini terk etmiş ve muhtaç duruma düşmüş ustalarla,
tedavisi mümkün olmayan bir hastalık ya da sakatlık sonucu işini göremez duruma düşmüş
usta, kalfa ve çıraklar gibi bütün meslek mensuplarının geçimlerini sağlamak” yer almıştır.
Sandıkların yardımlarından yararlanma, çalışma ve çalışma kapasitesi ve işgücü piyasası ile
ilişki yoklaması biçiminde gerçekleşmiştir (Kutlu, 2015: 148).
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında sosyal yardım faaliyetlerinde aktör olarak devlet
ve gönüllü kuruluşlar öne çıkmıştır. 1920 yılında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı
(SSYB)’nın kurulması, 1935 yılında Çocuk Esirgeme Kurumu’na dönüşen Himaye-i Etfal
Cemiyeti’nin 1921 yılında kurulması,1963 yılında SSYB bünyesinde Sosyal Hizmetler Genel
1574