Sie wollen auch ein ePaper? Erhöhen Sie die Reichweite Ihrer Titel.
YUMPU macht aus Druck-PDFs automatisch weboptimierte ePaper, die Google liebt.
Mundart von Bruno Steuber, Littfeld
Mundart von Bruno Steuber, Littfeld
Jegwallde Jeschdallde
Min Frou koam loa noaheim on wönschde ser
va mir zom Meddaachesse moal Jegwallde Jeschdallde.
En gore Bekannte hädde doava jeschwärmt
– va wäje nochemoal so esse wie eh dr arme Zitt,
wo et kum wat Vernönfdijes ze kaufe goaw, on so. Hö döt
mr ser de Finger doanoa legge, awer mr moß alt wahne a
noam rechdije Rezept söche, falls mr net zofällich ääng va
dä ahle Sejerlänger Kochböcher em Rejal stoah häd. (örrer
och em Internet noagugge ka ...)
Awer woröm ech bi däm Obdrach so lache moßde woar
foljendes Jespräch bet minner Frou. Ech frowde se, öf se
sech unger däm Name da wat vörstelln könn. Etwas zöjerlech
koam da de Antwort: „Ich meine, das müßte was mit
gequälten Gestalten oder so zu tun haben, aber genau weiß
ich es nicht“... Doa ka mr moal wat seh! No läwt se alt
öwer foffzich Johr e Lettfe, hört gerne zo, wenn ällere Lüh
Platt schwätze, kapiert binoah alles, awer hi on doa görret
da doch noch so e paar Dingelcher, wo äwe Uswärdije
Problemcher bet oser Sproache ha. Es doch schüer, worr?
Moß ech ou dat Rezept loa obschriewe? Enä, glauwe
ech net; denn wä sech dröm kömmert örrer sogar Nubbe
häd ob jegwallde Jeschdallde wüerd wourl schwing fündich
wern.
●
EDütschland görret ah de 500 verscherene Weldbenn,
zo dän och de Hummeln jehörn. Bi os süd mr meisdens
donkele on helle Erdhummeln, Acker,- Gaarde,-
Schddääng,- on Baumhummeln. Die erkennt mr all ah
de Farwe, die awer net ömmer gliche sie.
Hummeln läwe nur en Sommer lang. De erschde die mr
noam Wender süd, si also junge Könijinne, die em Hearwest
noch begaddet wurne, eh dat se eh dn Wenderschloaf
ginge. Dörch vermehrde Produkzioa fa Glycerol, dat wie
e Frostschutzmeddel wirkt, on en iserne Razioa Nektar on
Pollen öwerschdo die junge Könijinne etliche Minusgrade.
Leider awer nur ääng va zeh.
Hummeln
Foto: Bruno Steuber.
E nem soziale Hummelvolk görret en Könijin, Ärwderinne
on Drohne, jenau so wie bi de Benn. Et göd awer
och Gugguggshummeln, die äre Eier eh fremde Nesder lä.
Die Könijin erzüjd, noadäm se sech erschdemoal Nahrung
jesochd on en nöjje Behausung jesöchd häd, als erschde
Amtshandlung Wachs, bout doadrus als erschdes e Honnichdöppche,
on sammelt doadren Nektar on Pollen als
Nourtfallrazioa för Schleechtwärer. Doanoa bout se ebenfalls
us Wachs en sojenannde Eiwiege. Dat si werrer zwo
Wachsdöppcher on doa komme da eh dat eine Döbbche
Pollen on Nektar (Hummelbrourt), äweso eh dat anger, on
doazo bes zo zeh Eiercher. Dat Ganze wüerd da bet ner
loftdörchlöassije Wachsschecht öwerzouwe. Se bout also,
angersch wie de Benn, kä sechseggije Wabenzellen. Se läd
sech da gwer öwer dat Döbbche bet dä Eier on wärmt se.
Noa drejj bes fönf Dahw (Tage) schlüpfe de Larve, on ernährn
sech erschdemoal fa dä Pollen on däm Nektar us däm
„Speisekämmerche“. Noa on noa vergröerßert die Könijin
die erschde Zellenanlage, edäm dat se nöjje Wachstönncher
about, on doa och werrer Pollen, Nektar on Eier redöt. So
erreicht dat Hummelvölkche em Louf des Johres en Beschdand
döscher 50 on 600 Diercher, je noa Hummelart.
Ohjefähr drejj Woche noa der Nöjjgründung fa so nem
Völkche si de erschde Nachkommen der Könijin sowit.
Foto: wikimedia commons.
Erschdemoal alles ofruchtbare Wifjer,
die etzend sämtleche Ärwede em
Nest öwernämme. De meisde beschaffe
Nahrung, angern betädije sech als
Amme, on vergröerßern dt Nest, on e
paar sojenannde Zofen kömmern sech
nur öm de Könijin. On die kennt nur
noch ääng Thema: Eier lä. Wennet sowit
es, entweggeln sech och fortpflanzungsfähije
weibliche Hummeln, on
us obefrochdede Eiern wern Drohne,
also männliche Hummeln. Dat alles
rejelt de Könijin dörch Afsonderung
beschdömmder Duftschdoffe. Die
frochtbare Wifjer si die zokünfdije
Könijinne, on paarn sech schbä em
Sommer bet dä Drohne, öm da em foljende
Johr en nöjje Kolonie ze grönde,
falls dat se dän Wender öwerschdoah.
Dat jesamde öwerije Völkche on och die ahl Könijin
öwerläwe die Saison leider net.
Benn wesse wo et gore Tracht, also Forer göd, wenn
Kundschafderinne en beschdömmder „Danz“ förm Flugloch
obführn. Se schwänzeln, säd dr Imker doazo. Bi de
Hummeln doagäje moß jede Sammlerin selwer rusfinge,
wo et sech lournt, brängt awer eh ärem korde Sommer pro
Flug bes zom 12fache a Pollen bet, wie en einzelne Benn.
On se ka bes ze 18 Schdonne am Daach ärwe! Leider nur
för dn Äjebedarf, d.h. Honnich ernde ka mr leider net va
dän Brömmelern. Dän Nektar bruche se als „Flugbenzin“,
Dr wechdichsde Notze för os Mensche es äwe de Beschdäubungsärwet
va dä Hummelcher em Jemös,- on Obstabou, bi
mir em Gaarde äwe a Drüwelcher on Schdachelsbeern. Et
göd mittlerweile Inschdidude, die Hummelvölkcher züchde,
on för düret Geld a grourße Jewächshusplandasche weltwitt
verkaufe. Deroahne hädde mir wahrscheinlech nemmeh jeden
Daach Tomade, Ärbern, Äbbel, Ärwetse, Burn on veeles
meh om Desch. En Noadäl es, dat solche Zuchtvölkcher
och Krankheire unger ose welle Hummeln verbreire konn.
Noa dr Saison wern die Zuchtvölkcher öwer d’n Müll
entsorjt, örrer verbrannt ... Denkest Du och, wat ech denke?
Awer öm ze öwerläwe sammeln ose welle Hummeln
usser va Obstbäum‘ on Jemösplanze och noch Nektar on
Pollen va veele Blome on Zierschdrüche. Hiddat Johr soah
ech de meisde eh de Wenderlinge, Krokusse, Azaleen,
kriechende Günsel, Rhododendron, Lörwezah, Beinwell,
Plattärwetse, Rourtklee on veele angern.
On weil die Brömmeler so wahne nötzlech si, söll mr
em äjene Gaarde näwer einheimische Schdrüche on Blome
och Nistmöchlechkeide abeere. Ferdije Hüsjer örrer
Boupläne zom Selwerboue fingt mr em Internet. Wie jesäd,
die Hummeln zahln och zo de welle Benn, on doava görret
(noch) ohjefähr vierhungert Sorde. Wespe si och werrer e
Thema för sech. En wunderbar bonde hanech a minnem
Insektenhotel römspegeliern seh. Metallic bloae Thorax
(Brost) on rouret Hingerdäl. Awer sowat va schüer … On
da koam och noch ääng, die wor nur hemmelbloa. Ka si,
et wor dt Wifje? Ech weiß et net. Dä Name es „Goldwespe“,
on ääng va hiddär Sorde nisdet sogar e Schneggehüser,
dat es netb jelouwe! Also net nur öwer jefährdede Benn
schwätze, sondern lewer va Insekten insjesamt. Se hanet
verdeent.
●
Foto: Bruno Steuber.
32 durchblick 3/2020 3/2020 durchblick 33