gunduz-aktan-kitap-soyledikleri-ve-yazdiklari

WHAT HE SAID AND WHAT HE WROTE
Bulgaristan’ın boyutları küçültüldü. Ama yurtlarını terk eden
Türklerin geri dönmesi sağlanmadı. Ermeni konusunda öngörülen
reformlar ise teyit edildi. Ancak uygulamanın denetlenmesini
büyük ülkeler birlikte üstlendiler. Anadolu’da Ermeni nüfusun
bulunduğu yerlerde konsolosluklar açtılar. Tehcire kadar geçen
30 yıllık süre içinde Ermenilerin siyasi ve silahlı faaliyetleri,
büyük devletlerin bu himayesinin yarattığı Ermeni yanlısı
şartlarda gelişti.
1912-13 yıllarında bir yanda Osmanlı İmparatorluğu, öte
yanda Yunanistan, Bulgaristan ve Sırbistan arasında Balkan
Savaşları oldu. Bu savaşlarda 1.450.000 Türk, Arnavut ve Pomak
Müslüman öldü; 410.000’i ise saldırgan orduların önünden
kaçarak, yakılan yıkılan yerleşim birimlerini geride bırakarak,
bombardımanlar altında Anadolu’ya doğru sürgün edildi. Böylece
Türklerin 500 yıldır vatanı olan, çoğunlukta oldukları birçok yerde
Türk ve Müslüman varlığı sona erdi. Yılların biriktirdiği kültür
varlıkları tahrip edildi. I. Dünya Savaşı patladığında yüz binlerce
mültecinin gelişinden henüz bir yıl geçmişti.
Osmanlılar Taşnak liderleriyle Ağustos 1914’te bir toplantı
yaptılar. Ermenilerden sadık Osmanlı vatandaşları olarak hareket
edeceklerine dair söz aldılar. Ancak iki ay önce Erzurum’da yapılan
gizli bir Taşnak toplantısında, savaştan yararlanarak Ermenilerin
Osmanlı Devleti’ne karşı geniş bir ayaklanma yapması
kararlaştırılmıştı. Papazyan’ın da bilahare teyit ettiği gibi,
Ermeniler sözlerinde durmadılar ve Rus çıkarlarına hizmet ettiler.
Rus Ermenileri de Osmanlı’ya saldıracak Rus ordularında
yerlerini aldılar. Eçmiadzin Katogigosu Rusların Kafkasya genel
valisini, “Rusların Osmanlıların Ermeniler için reform yapmasını
sağlamalarına karşılık, Ermenilerin Rus savaş çabalarını kayıtsız
şartsız destekleyeceği”ni temin ediyordu. 18 Daha sonra, Rus çarı
tarafından Tiflis’te kabulünde Katogigos Çar’a “Ermenilerin
kurtuluşu Anadolu’da Türk hâkimiyetinin dışında otonom bir
Ermenistan’la sonuçlanacak ve bu Rusya’nın yardımıyla
gerçekleşecek” dedi. 19 Mart 1915’te Rus kuvvetleri Van’a doğru
harekete geçtiler. 11 Nisan günü Van Ermenileri isyan etti ve
Müslüman halka saldırdı. 21 Nisan günü Çar II. Nikola Van
Ermeni Devrimci Komitesi'ne bir telgraf çekerek, “Ruslara
18 Gr. Tchalkouchian, Le Livre Rouge, Paris: Imp. Veradzenount, 1919, s. 12.
19 A.y.
204
Gündüz Aktan