gunduz-aktan-kitap-soyledikleri-ve-yazdiklari

WHAT HE SAID AND WHAT HE WROTE
Örneğin Doğu Anadolu’da ülke içi göç etmek zorunda kalan
Müslüman nüfusun 900.000 civarında olduğu hesaplanıyor. 32 Son
derece zor bir coğrafyada, çoğu kez Müslüman-Hristiyan ayırımı
yapmayan çetelerin saldırı ve soygunlarına da maruz kalarak, ilkel
ulaşım şartlarında soğukta yürüyerek veya araba ve atla yapılan
göçlerde 3-4 gün içinde yiyeceklerin bitmesi, su sıkıntısı ve
yorgunluktan, özellikle çocuk ve yaşlıların zayıf düşmesi üzerine,
tifo ve tifüs hastalıklarının ölümleri süratle arttırdığı görülüyor.
Aynı coğrafi ve fiziki şartlarda yapılan tehcirin, birçok bakımdan
bu tür göçlerden çok daha güvenli ve sağlıklı olduğu söylenebilir.
Kaldı ki, Kurtuluş Savaşı sırasında Maraş’ı boşaltan
Fransızlarla birlikte çekilen 5000 Ermeni’nin, 10-24 Şubat 1920’de
yaptıkları yolculuğun zor şartları dolayısıyla, dış saldırılara
uğramadıkları halde, 2.000-3.000’i ölüyor. 33
Bu nedenlerle, Barış Konferansı sırasında bir Alman raporuna
atfen, Bogos Nubar Paşa, Türklerin Ermenilerden daha fazla kayıp
verdiğini; Türklerin savaş sırasındaki tüm kayıplarının 2,5 milyon
olduğunu; bunun “savaş, epidemi ve kıtlıkla, ilaç ve hastane
personeli yetersizliği” dolayısıyla vuku bulduğunu; bu kayıpların
en az yarısının “Rus ve Ermeni ordularınca işgal edilen Ermeni
vilayetlerinde yaşayan Türkler arasında” gerçekleştiğini bildiriyor.
Bu, Doğu Anadolu’da 1,25 milyon Müslümanın ölmüş olması
demek.
Gerçekten de bilahare yapılan nüfus çalışmaları bu rakamın
doğruluğunu büyük ölçüde kanıtlıyor. Osmanlı’nın I. Dünya
Savaşı sırasında savaş alanı kayıpları 500.000-550.000 civarında.
Sivil nüfus kaybıysa 2 milyon. Savaş alanı Anadolu’nun doğusu
olduğundan, kuşkusuz, toplam sivil kayıpların yarısından
fazlasının bu bölgede olması doğal. Nitekim McCarthy’nin 1914-
1921 yılları arasında bölgedeki sivil Müslüman kayıplara ilişkin
tahmini de 1,19 milyon.
Nihayet Türk ve Ermeni sivil nüfuslarının “mukatele” denen
karşılıklı çatışmalardaki ölümleri de, kesin rakamlar bilinmemekle
birlikte, bu toplamların içinde yer alıyor. 1980’lerin başında
başlatılan ve toplu mezarların incelenmesini amaçlayan Şüheda
32 McCarthy, a.g.e., s. 339.
33 Georges Boudiere, “Notes sur la campagne de Syrie-Cillicie: L’affaire de Maras (Janvier-
Fevrier 1920)”, Turcica, IX/ 2-X, 1978, s. 160.
214
Gündüz Aktan