Actualiteit als opportunity?

Samenvatting
De Rijksoverheid wordt door verschillende logica‟s en dynamieken gedwongen om aandacht te besteden
aan de actualiteit. Hier ontstaat het een gevaar dat de Rijksoverheid zich teveel laat meeslepen door de
„waan van de dag‟. In 2002 werd onder de secretarissen-generaal van de departementen een gemis
gevoeld in het agenderen van strategische problemen die om politieke sturing en regie vragen. Strategen
in strategische eenheden binnen de ministeries kunnen het strategisch vermogen van de overheid
versterken en ervoor zorgen dat de „langere termijn‟ meer in de gaten wordt gehouden. Toch blijkt
aansluiting bij de actualiteit ook van belang; de Rijksoverheid moet naar aanleiding van „actuele
gebeurtenissen‟ zoals crises daadkrachtig optreden. Ook kan aansluiting bij de actualiteit ervoor zorgen
dat de overheid dichterbij de belevingswereld van de samenleving komt. Wat betekent dit voor de
strategen bij de Rijksoverheid? Worden zij ook meegezogen door dwingende actualiteit, proberen zij juist
complementair te zijn, of kunnen zij anderszins omgaan met gebeurtenissen?
In dit onderzoek wordt een antwoord gegeven op de volgende vraag “welke factoren zijn van invloed op
de wijze waarop strategen bij de Rijksoverheid omgaan met actuele gebeurtenissen?”. Voor dit onderzoek
zijn strategen bij drie strategische eenheden van drie verschillende ministeries onderzocht: de directie
Strategie bij het ministerie van Veiligheid en Justitie, de directie Kennis van het ministerie van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de directie Kennis, Innovatie en Strategie van het ministerie van
Infrastructuur en Milieu.
De wijze waarop strategen omgaan met gebeurtenissen kan via een drieluik van identificeren,
interpreteren en interveniëren verlopen. Daarbij is voor dit onderzoek een indeling gemaakt van
verschillende soorten gebeurtenissen – crises, focusing events, strategische details, weak signals – door
een onderscheid te maken tussen de mate van zichtbaarheid tegenover onzichtbaarheid, en het
incidentele of extensieve karakter.
„Strategie‟ als zodanig bestaat niet. De strategen beoefenen hun professie in nauwe relatie tot de
omgeving die zij middels hun interventies proberen te beïnvloeden. Strategievorming betekent
balanceren tussen het dilemma van „inkapseling en afstoting‟ door de organisatiestromen. In dit
onderzoek zijn verschillende factoren ontdekt die van invloed zijn op de omgang met gebeurtenissen,
waarbij institutionele factoren in de organisatie van groot belang blijken te zijn. Deze
organisatiemechanismen „sturen‟ de strategen en zijn van invloed op hun strategische ambities,
werkwijzen en activiteiten. Dit maakt ook dat strategen naar andere gebeurtenissen op zoek gaan,
andere gebeurtenissen van belang achten, en met andere gebeurtenissen wat doen.
Uiteindelijk zal de strateeg zelf het verschil kunnen maken door de „grenzen‟ van de organisatiestromen
op te zoeken. Door gebeurtenissen te benutten als signaal, brug of aanknopingspunt kunnen de risico‟s
op inkapseling en afstoting afgewend worden. De strateeg kan de actualiteit aanwenden als opportunity.
8