Actualiteit als opportunity?

Justitie in de periode tot 2015 mee te maken kon krijgen. Naar aanleiding daarvan is begin 2010 een
signpoststudie uitgebracht om te kijken hoe de periode 2006-2010 zich verhoudt tot de scenario‟s. Bij deze
studie is gebruik gemaakt van tekenen – kenmerkende gebeurtenissen van zo‟n scenario, en triggers –
gebeurtenissen die zo‟n scenario kunnen trekken. Het projectteam heeft hierbij gebruik gemaakt van
gebeurtenissen uit het jaaroverzicht van het journaal, vanuit de veronderstelling dat die de belangrijke
gebeurtenissen selecteren en bovendien continu beschikbaar is, en voor een jaarlijkse uitgave „Het aan zien
van‟ van uitgeverij Spectrum. De gebeurtenissen zijn vervolgens als teken of trigger. Opvallend is dat deze
gebeurtenissen in de studie veelal een hoge zichtbaarheid en impact hebben. Dit is enigszins verklaarbaar
omdat de veronderstelling is dat de tekenen en triggers wel sterk genoeg moeten zijn om in een bepaald
toekomstbeeld te wijzen. Deze signpostmethode is een systematische manier om strategie in de zin van
voorbereiden op mogelijke toekomsten te linken aan het actuele volgens een respondent. “Namelijk welke
gebeurtenissen zie je nu, en wat zeggen die over de scenario‟s waar je over hebt nagedacht”. Deze methode
kijkt vooral terug en geeft aan welke richting het op gaat van vooraf bedacht scenario‟s. De methode wordt,
behalve in dit project, niet verder gebruikt.
Vooral het oppikken van kleine gebeurtenissen met een extensief, voorspellend karakter loopt niet
systematisch. “Dat is een beetje weak signal-achtig [..] ik weet ook niet hoe je dat moet doen”. Een respondent
verwijst naar een boekje de „Justitie signaal scan‟ waarin aangegeven werd hoe je signalen binnen kon brengen
en waar je ze op vangt. Direct geeft hij aan dat dit nog niet goed ontwikkeld is en niet gebruikt wordt. Op de
vraag hoe je er toch voor zorgt dat je dagelijks dingen oppikt geeft de respondent aan “daar zijn geen garanties
voor, althans ik ken ze niet”. Vaak geven respondenten aan „het zat al langer in de lucht‟. Een strateeg verwijst
naar het project framing: “op een gegeven moment pak je het op” [..] “op een gegeven moment heb je een
paar mensen die denken hier zit wat..”. Een voorbeeld van een bredere beweging die een strateeg in dit kader
noemt die gesignaleerd is, is dat de wetenschap aan gezag verliest en de waarheid relatiever wordt. Hierdoor
wordt volgens de strateeg; “evidence-based policies vervangen door fact-free politics”. Opvallend is dat
strategen niet direct met concrete voorbeelden van gebeurtenissen komen die wijzen op dergelijke
ontwikkelingen. Dit betekent niet dat gebeurtenissen zoals weak signals door de strategen niet geïdentificeerd
worden. De ambitie lijkt er bovendien te zijn om dit te doen, maar een systematische aanpak en bewust
gebruik van gebeurtenissen bij het zien van ontwikkelingen in de maatschappij, lijkt er niet te zijn.
Een strateeg geeft aan dat hij geen voorbeeld kan bedenken van gebeurtenissen waarvan je zegt “goh,
hoe kan het dat we daar nooit aan gedacht hebben, en hoe kan het dat we tien jaar geleden dachten dat dit
niet relevant was? (..) Ik kan ze je niet noemen. En daarmee zeg ik niet dat ze er niet zijn, maar misschien
sluiten we ons er voor af”. Later noemt hij er toch een: in het boekje Nederland veiliger (2011) dat naar
aanleiding van de plannen uit het regeerakkoord is geschreven, zit een “omslag wat dit kabinet tot stand wil
brengen in het denken over zelfverdediging” aldus de strateeg. Ze willen noodweer vaker van toepassing
verklaren, en het begrip oprekken, je zou meer de kant kunnen uitgaan van eigenrichting. “Hebben we dat nou
op tijd zien aankomen, dat in de samenleving die tendens er was? We hebben als directie dit niet
gesignaleerd?” Op de vraag waarom zij dit niet gesignaleerd hebben en het kabinet wel, antwoordt de strateeg
dat dit lastig te beantwoorden is en “ze lezen al jaren de Telegraaf en dat bepaalt hun wereldbeeld en dus
schrijven ze dit soort dingen op”. Daarna zegt hij “Het interessante is dat we wel op allerlei momenten hebben
gesignaleerd, „hier gebeurt wel wat‟ en ik denk dat we ook weleens zo nu en dan hier intern tegen elkaar en
ook weleens tegen beleidsmakers gezegd hebben van „jongens, hier is iets aan het bewegen dat zou weleens
uiteindelijk kunnen leiden tot een aanpassing van het denken over noodweer‟. Pas als dergelijke bewegingen
uitgroeien dat er echt anders gedacht wordt over eigenrichting dan is het weer zo zichtbaar”.
Bij het identificeren van gebeurtenissen lijkt er een onderscheid gemaakt te kunnen worden in het vraag- en
aanbodgestuurde werk. De directie komt in aanraking met „politiek zichtbare‟ gebeurtenissen wanneer zij
gevraagd wordt door de top van de organisatie of beleidsdirecties om mee te schrijven aan een stuk of het
61