ASA JOURNAL Vol.2 | 2018

จากสถานการณ์ที่เกิดขึ้น รายวิชา Basin Architecture Morphology และ Environmental
and Architectural Conservation โดยภาควิชา สถาปัตยกรรม คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์จุฬาลงกรณ์
มหาวิทยาลัยจึงนำนิสิตลงพื้นที่เพื่อสำรวจ พัฒนาชุมชน โดยความร่วมมือของช่างชาวกระหร่างปกา
เกอะญอ และหน่วยงานต่างๆ ในงานก่อสร้างบ้านกะหร่างปกาเกอะญอดั้งเดิมจำนวน 2 หลังเพื่อ
ศึกษาและถอดความรู้ วิธีการทำงานจากช่างพื้นถิ่นโดยตรง พร้อมกับแนวคิดการสร้างวงจรของวัสดุ
การก่อสร้างบ้านเรือนที่ยั่งยืน
ผลจากการสำรวจเบื้องต้น พบปัญหาสืบเนื่องจากการเปลี่ยนแปลงวิถีการดำเนินชีวิต โดยชาว
บ้านมีความต้องการบ้านเรือนที่มีความแข็งแรงทางโครงสร้าง ด้วยวัสดุและองค์ประกอบต่างๆที่แตก
ต่างไปจากในอดีต ที่เป็นเพียงเรือนเครื่องผูกจากไม้ไผ่ หวาย หรือไม้จริง เนื่องจากในปัจจุบัน ผู้นำ
ครอบครัวไม่สามารถจัดสรรเวลาในกามรซ่อมแซมปรับปรุงบ้าน และการหาทรัพยากรธรรมชาติมา
ก่อสร้างบ้านเรือนนั้นเป็นไปได้ยากมากขึ้น ทั้งด้วยทรัพยากรทางธรรมชาติในบริเวณหมู่บ้านที่ลดลง
และข้อจำกัดในการหาของในป่าเขตอุทยานแห่งชาติ ทำให้ชาวบ้านหันมาใช้วัสดุก่อสร้างเชิง
อุตสาหกรรม ซึ่งไม่เหมาะสมกับอัตลักษณ์ของหมู่บ้าน ดังนั้น การตอบโจทย์ปัญหาด้านวัสดุก่อสร้าง
จึงเป็นประเด็นสำคัญที่จะต้องตระหนัก เพื่อให้ชาวกะหร่างปกาเกอะญอสามารถอาศัยอยู่ร่วมกับ
ธรรมชาติในป่าอุทยานแห่งชาติได้อย่างยั่งยืน ทั้งนี้การลงพื้นที่และการก่อสร้างบ้านนั้นเปรียบเสมือน
พื้นที่ทดลองเพื่อเรียนรู้ที่ยังต้องการการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง ในการหาคำตอบของการปรับสมดุลทั้ง
การใช้วัสดุธรรมชาติ ภูมิปัญญาดั่งเดิม เทคโนโลยีการก่อสร้าง และวัสดุในปัจจุบันให้กลมกลืนกัน
อย่างสมบูรณ์ โดยมุ่งเน้นการสร้างความเป็นอยู่ที่ไม่เบียดเบียนธรรมชาติโดยรอบชุมชนและเป็น
แนวทางในการพัฒนาอาคารขนาดเล็กที่มีความยั่งยืนต่อไป
2. ประเด็นสคัญจากการทดลอง
2.1 กระบวนการดเนินงาน
การดำเนินงาน แบ่งออกได้เป็น 2 ช่วง ได้แก่
(1) ช่วงแรก: การเรียนรู้ภูมิปัญญาดั้งเดิมและการทดลองน้ำยาป้องกันมอดไม้ไผ่
เป็นการเรียนรู้ภูมิปัญญาด้านการก่อสร้างบ้านเรือนดั้งเดิมของชาวกะหร่างปกาเกอะญอในพื้นที่โป่ง
ลึก โดยขั้นต้นทำการสำรวจภาคสนามสังเกตและสอบถามจากชาวบ้าน จากนั้นจึงเป็นการเรียนรู้ไป
พร้อมกับช่างพื้นถิ่นผ่านกระบวนการก่อสร้างจริงโดยมีช่างชาวกะหร่างเป็นผู้ออกแบบและนำการ
ก่อสร้างบ้าน และมีคณาจารย์นิสิตจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เข้าร่วมในลักษณะผู้ช่วย เพื่อถอด
องค์ความรู้ที่เกิดจากการลงมือทำจริง พร้อมเตรียมนำไปประยุกต์เข้ากับเทคโนโลยีทางการก่อสร้าง
สมัยใหม่ ในขณะเดียวกัน ก็เริ่มทดลองใช้น้ำยาป้องกันมอดไม้ไผ่เพื่อยืดอายุไม้ไผ่ ได้แก่ การผสมน้ำ
ปูนใส น้ำส้มควันไม้ และการหาวิธีกรอกน้ำยาเข้าไปในบางส่วนของไม้ไผ่ที่ใช้สร้างบ้าน
การมองภาพรวมกระบวนการก่อสร้างบ้านต้นแบบ ซึ่งทำคู่ขนานกันไป ตั้งแต่การวิเคราะห์รูปแบบ
การก่อสร้าง การทดลองน้ำยาแช่กันมอด และการวางแผนก่อสร้างร่วมกับชาวกระหร่างปกาเกอะญอ
2.2.2 ข้อจกัดทางการศึกษา
การทำงานในพื้นที่อุทยานแห่งชาติแก่งกระจานสร้างข้อจำกัดหลายประการ ตั้งแต่การจัดเตรียม
จัดหาวัสดุไม้ไผ่และวัสดุก่อสร้างประกอบต่างๆ การจัดหาเครื่องมือดำเนินงานก่อสร้างแบบไม่ใช้ไฟฟ้า
ข้อจำกัดด้านเวลาดำเนินงานเนื่องจากไม่สามารถพักอาศัยในพื้นที่ได้อย่างต่อเนื่องเป็นระยะเวลานาน
ข้อจำกัดด้านพื้นที่จัดวางวัสดุและพื้นที่ทำงาน ซึ่งต้องดำเนินการแก้ไขเฉพาะหน้างานตลอดเวลา
2.3 ผลการทดลองและการประเมิน
2.3.1 การยืดอายุวัสดุไม้ไผ่ด้วยกรรมวิธีทางธรรมชาติแบบต้นทุนต่ำ
ไม้ไผ่เป็นวัสดุหลักในการสร้างบ้านแบบดั้งเดิมของชาวกระหร่างปกาเกอะญอ เพราะเป็นสิ่ง
ที่หาได้ง่ายและสามารถนำไปประยุกต์ใช้งานได้แทบทุกส่วนในการก่อสร้าง ชาวกระหร่างปกาเกอะญ
อมีความรู้ในการหาและเตรียมไม้ไผ่เพื่อให้สามารถเกิดประสิทธิภาพสูงสุดได้เป็นอย่างดี เช่น การ
เลือกฤดูกาลและช่วงเวลาในการตัด การดูลักษณะไม้ไผ่ที่เหมาะสม เป็นต้น แต่สุดท้ายแล้วก็ไม่
สามารถยืดอายุการใช้งานเกินไปกว่า4-5ปี ด้วยจุดอ่อนตามธรรมชาติ คือ มอดไม้ไผ่ ซึ่งคอยกัดกิน
เนื้อไม้ไผ่จนทำให้หมดคุณสมบัติทางโครงสร้าง ดังนั้นคณะทำงานจึงทำการทดลองค้นหาแนวทาง
ใหม่ในการป้องกันมอดไม้ไผ่เพื่อยืดอายุการใช้งานโดยศึกษาจากแนวทางที่มีอยู่แล้ว ได้แก่ การแช่
น้ำ2-3เดือนให้ไม้ไผ่เน่า การทดลองทางอุตสาหกรรมโดยแช่ไม้ไผ่ในสารละลายต่างๆ เช่น Borax หรือ
น้ำปูนใส เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการป้องกันมอดไม้ไผ่ โดยคำนึงถึงการนำมาต่อยอดประยุกต์
กระบวนการที่ชาวบ้านสามารถทำได้จริง จนสรุปได้ว่า การนำน้ำปูนใสผสมน้ำส้มควันไม้มาเป็นน้ำยา
แช่ คือตัวเลือกที่น่าสนใจมากที่สุด ด้วยคุณสมบัติในการป้องกันมอดไม้ไผ่ที่ดีกว่าและไม่เป็นพิษต่อ
ธรรมชาติ(การทดลองดำเนินการโดยใช้ชิ้นไม้ไผ่สดแช่สารละลายต่างๆและนำเข้าไปในภาชนะบรรจุ
มอดไม้ไผ่) นอกไปจากนั้น เพื่อให้การนำน้ำปูนใสผสมน้ำส้มควันไม้ไปใช้งานได้ง่ายโดยแรงงานระดับ
ครัวเรือนซึ่งยังไม่มีทุนในการทำบ่อแช่น้ำยา คณะทำงานจึงปรับเปลี่ยนกระบวนการแช่ไม้ไผ่ในบ่อแช่
เป็นการกรอกน้ำปูนสผสมน้ำส้มควันไม้ลงในปล้องไม้ไผ่แทน ทั้งการใช้สว่านเจาะปล้องไม้ไผ่และฉีด
น้ำยาเข้าไปโดยตรง และ การกระทุ้งเจาะรูระหว่างปล้องไม้ไผ่และกรอกน้ำยาเข้าไป ด้วยวิธีการนี้
ไม้ไผ่จะดูดซึมน้ำยาจากเนื้อไม้ภายใน โดยสามารถใข้งานได้ทั้งในการทำองค์ประกอบเสา คาน ตง
จันทัน และ ฟากพื้นผนัง
(2) ช่วงสอง: การทดลองสร้างบ้านประยุกต์ไม้ไผ่ยิดอายุใช้งาน
เป็นการนำเสนอแบบบ้านใหม่โดยคณาจารย์นิสิตจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ภายใต้แนวคิดการ
วางผังบ้านชาวกระหร่างปกาเกอะญอแบบดั้งเดิม ที่เริ่มต้นโครงผังหลักด้วยแนวเสาทรงจัตุรั
ศ3คูณ3ต้น แล้วจึงขยายส่วนระเบียงออกไปทางด้านต่างๆตามลักษณะการใช้งานหรือสภาพพื้นที่
โดยการจัดผังบ้านแนวใหม่นี้ได้รับคำปรึกษาจากช่างปกาเกอะญออย่างใกล้ชิดและมีการปรับเปลี่ยน
ขนาดตามความถนัดของช่าง จากนั้นจึงดำเนินการก่อสร้างด้วยวัสดุไม้ไผ่ในทุกองค์ประกอบหลักของ
บ้านบนพื้นฐานการเตรียมยืดอายุไม้ไผ่ด้วยน้ำปูนใสผสมน้ำส้มควันไม้เพื่อลดการใช้ไม้เนื้อแข็งสร้าง
บ้านโดยมีตัวเลือกไม้ไผ่ซึ่งสามารถปลูกทดแทนได้เร็วกว่า และหากวางแผนจัดการอย่างมี
ประสิทธิภาพ ย่อมสามารถแก้ปัญหาการขาดแคลนไม้เนื้อแข็งได้
2.2 ขอบเขตและข้อจกัดทางการศึกษา
2.2.1 ขอบเขตทางการศึกษา
การศึกษานี้กำหนดขอบเขตทางพื้นที่ ในหมู่บ้านโป่งลึก ตำบลห้วยแม่เพรียง อำเภอแก่ง
กระจาน จังหวัดเพชรบุรีซึ่งอยู่ในเขตอุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน ในระยะเวลา 1.5เดือน 2ช่วง ระหว่าง
เดือนสิงหาคม-ตุลาคม 2558 และ เดือนเมษายน-พฤษภาคม 2559 ขอบเขตทางการศึกษา มุ่งเน้น
ภาพที่ 2 (ซ้ายบน) : การทดลองการแช่ไม้ไผ่กับสารต่างๆ เพื่อทดสอบการป้องกันมอดไม้ไผ่
Image 2 (upper left) : Bamboo wood being is soaked in different types of solution to
ภาพที่ 3 (ซ้ายล่าง) : การทดสอบการป้องกันมอดไม้ไผ่
Image 3 (Lower left) : Testing the bamboo resistance to bamboo borers.
ภาพที่ 4 (ขวา) : การฉีดนปูนใสเข้าไปในกระบอกไม้ไผ่ เพื่อเพิ่มคุณสมบัติในการป้องกันมอดไม้ไผ่
Image 4 (Right) : Slake lime is injected into a bamboo stem to optimize the wood’s resistance to bamboo borers.
102 103
วารสารสถาปัตยกรรมของสมาคมสถาปนิกสยาม
ในพระบรมราชูปถัมภ์ Issue 02 / 2018
The Architectural Journal of The Association of Siamese Architects
under the Royal Patronage
วารสารสถาปัตยกรรมของสมาคมสถาปนิกสยาม
ในพระบรมราชูปถัมภ ์ Issue 02 / 2018
The Architectural Journal of The Association of Siamese Architects
under the Royal Patronage