ASA JOURNAL Vol.2 | 2018

บทน
พิพิธภัณฑ์เป็นแหล่งเรียนรู้อิสระที่ทุกคนสามารถตัดสินใจได้ด้วยตนเองว่า อยากจะรู้เรื่องใด
ในความลึกระดับใด พื้นที่ในพิพิธภัฑณ์จึงเป็นแหล่งเรียนรู ้ที่มีความสำคัญอย่างยิ่งสำหรับผู ้ที่มีความ
บกพร่องทางร่างกายและสติปัญญาที่ต้องการค้นคว้าหาความรู้ด้วยตนเอง เนื่องจากบุคคลกลุ่มนี้ยัง
ไม่ได้รับโอกาสทางการศึกษาร่วมกันกับนักเรียนในโรงเรียนทั่วไป เนื้อหาที่ทางภัณฑารักษ์คัดมาเพื่อ
บอกเล่าผ่านการจัดแสดงในรูปแบบต่างๆ จึงเป็นแหล่งการเรียนรู้ที่สำคัญสำหรับการพัฒนาตนเอง
ให้มีความรู้ความสามารถในทางที่ตนเองสนใจ ความสมัครใจในการเรียนรู้นี้ จึงทำให้เกิดการเข้าชม
อย่างตั้งใจและคาดหวัง ดังนั้นพิพิธภัณฑ์จำเป็นต้องคำนึงถึงสิ่งแวดล้อมและการจัดแสดงเพื่อช่วย
อำนวยความสะดวกและสนับสนุนการเรียนรู้ แม้ว่าจะต้องเพิ่มงบประมาณในการจัดสร้างก็ตาม
การรับรู้ที่ต่างกันของคนตาบอดทั้ง 2 ประเภท เป็นปัจจัยที่ต้องคำนึงถึงในการออกแบบรวม
กับปัจจัยความแตกต่างของการรับรู้ผ่านประสบการณ์ในอดีตแยกเป็น 2 ประเภท 3 ได้แก่ ผู้ที่ไม่เคย
มีประสบการณ์การมองเห็นมาก่อนเลย ซึ่งแตกต่างจากผู้ที่มีประสบการณ์การรับรู้ผ่านการมองเห็น
มาก่อน แยกอธิบายดังนี้
1.2.1 คนตาบอดตั้งแต่แรกเกิด การรับรู้ของคนตาบอดประเภทนี้ จะใช้จินตาการจากการรับ
รู้โดยโสตประสาทอื ่นๆ ประมวลร่วมกับคำบอกเล่า ไม่สามารถเข้าใจสีได้ตรงกับความเป็นจริงแต่
สามารถจินตนาการสีสันได้เมื่อเทียบกับสิ่งที่รู้จัก เช่น น้ำมีสีฟ้า ความรู้สึกเย็นและความสดชื่น จึง
จดจำความรู้สึกของสีฟ้าได้ คนตาบอดตั้งแต่แรกเกิด ไม่สามารถเข้าใจวัตถุ พื้นที่ และ space ที่อยู่
เลยระดับเอื้อมถึง เช่น ฝ้าเพดาน หลังคา มักจะรับรู้สถาปัตยกรรมด้วยผนังหรือสิ่งบอกขอบเขตภายใน
อาคาร ยากที่จะทำความเข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างภายนอกและภายใน ทั้งนี้ หากมีการเรียนรู้
ประกอบกับการมีประสบการณ์และเครื่องมือช่วยเหลือ คนตาบอดตั้งแต่แรกเกิด สามารถทำความ
เข้าใจสิ่งเหล่านี้ได้ดี
1.2.2. คนตาบอดภายหลัง การรับรู้ของคนตาบอดประเภทนี้ มีความแตกต่างจากคนตาบอด
ประเภทแรกเป็นอย่างมาก เพราะสามารถจินตนาการต่อจากประสบการณ์เดิมที ่จดจำได้เมื่อครั้งยัง
มองเห็น สามารถเข้าใจถึงสีสันได้ดี สามารถเข้าใจถึงสิ่งที่อยู่เหนือศีรษะได้
จากการอธิบายทางการแพทย์และการวิเคราะห์เรื่องการรับรู้ที่แตกต่างกันดังกล่าว ทำให้นัก
ออกแบบการบอกเล่าเรื่องราวผ่านการจัดนิทรรศการ สามารถเลือกใช้สื่อได้กว้างขวางกว่าการใช้วัตถุ
สัมผัสเพียงอย่างเดียว สิ่งสำคัญอีกอย่างหนึ่งที่ควรคำนึงถึงคือ คนตาบอดไม่ได้มีการรับรู้แบบเด็ก
การเตรียมสื่อเพื่อการเรียนรู้นั้น ไม่ได้มีรูปแบบหรือน้ำเสียง (Tone of voice) แบบเดียวกับที่ใช้ในการ
อธิบายเด็ก
ตอนที่ 1. ประเภทผู้ที่มีความบกพร่องทางสายตา และลักษณะการเรียนรู้
การรับรู้ส่วนใหญ่เป็นการรับรู้ด้วยสายตา คนเราพึ่งพาการมองเห็นมากที่สุด จึงไม่ได้ใช้ศักยภาพของ
โสตอื่นซึ่งได้แก่ หูในการรับฟัง จมูกในการได้กลิ่น และร่างกายสัมผัส ซึ่งเป็นโสตที่คนตาบอด 1 ใช้ใน
การรับรู้และทำความเข้าใจสภาพแวดล้อม คนตาบอดสามารถจดจำสถานที่ด้วยกลิ่น เสียง และมี
ความจำที่แม่นยำ ผู้ที่มีความบกพร่องทางสายตามีหลายประเภท มิใช่เฉพาะคนที่มองเห็นความมืด
ดำเท่านั้น นิยามทางการแพทย์ของคนตาบอด 2 หมายถึงผู้ที่มองไม่เห็น หรือ พอเห็นแสง เห็นเลือน
ลาง โดยมีความสามารถในการมองเห็นได้ไม่ถึง 1/10 ของคนปกติหลังจากที่ได้รับการรักษาและแก้ไข
ทางการแพทย์ หรือมีลานสายตา (ระยะกว้างของการมองเห็น) กว้างไม่เกิน 30 องศา โดยแบ่งเป็น
2 ประเภท ดังนี้
1.1.1 คนตาบอดสนิท หมายถึง คนที่ไม่สามารถมองเห็นได้เลย หรืออาจมองเห็นได้บ้างไม่
มากนัก ไม่สามารถใช้สายตา หรือไม่มีการใช้สายตาให้เป็นประโยชน์ ในการเรียน การสอน หรือทำ
กิจกรรมได้ ต้องใช้ประสาทสัมผัส อื่นแทนในการเรียนรู้
1.1.2 คนตาบอดไม่สนิท หรือบอดเพียงบางส่วน สายตาเลือนราง หมายถึง มีความบกพร่อง
ทางสายตา สามารถมองเห็นบ้าง แต่ไม่เท่าคนปกติเช่น ต้องมองในระยะใกล้มากๆจึงจะเห็นวัตถุเห็น
แสงสว่างบ้าง เป็นต้น
1
คาว่า “คนตาบอด” เป็นศัพท์เฉพาะที่ใช้อย่างเป็นทางการสาหรับผู้บกพร่องทางสายตาทุกประเภท
2
พระราชบัญญัติการฟื้นฟูสมรรถภาพคนพิการ พ.ศ.2534 มาตรา 4.
3
รายงานการศึกษาสภาพและความต้องการใช้สื่อการศึกษาของนักเรียนตาบอดระดับมัธยมศึกษาตอนต้นในโรงเรียนเรียนร่วมในเขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑล,
วันที่สืบค้น 10 พฤศภาคม 2561. แหล่งที่มา www.braille-cet.in.th/Braille-new/content-files/books/_res_full.doc
ตอนที่ 2. การใช้สื่อเพื่อการบอกเล่าเรื่องราวของวัตถุ
“สิ่งนี้คืออะไร” เรื่องราวพื้นฐานในการทำความเข้าใจสิ่งหนึ่งว่าหน้าตารูปร่างเป็นอย่างไร ใช้
งานได้อย่างไร ในบางสิ่งที่เคยรู้จักหรือเคยได้ยินมาแล้ว เช่น ช้าง คนตาบอดเคยได้ยินว่าช้างเป็นสัตว์
รูปร่างใหญ่โต มีงวงและมีงา ซึ่งอาจจะเคยได้จับช้างมาแล้วบ้าง แต่เนื่องจากช้างมีขนาดใหญ่จึงอาจ
ไม่สามารถเข้าใจถึงช้างทั้งตัวได้ เมื่อสัมผัสแบบจำลองช้าง สามารถจับสัมผัสช้างทั้งตัวด้วย 2 มือได้
ทั่ว คนตาบอดจึงสามารถเข้าใจถึงรูปร่างของช้างที่แท้จริง รับรู้ว่างวงและงาอยู่บริเวณหน้าของช้าง
ดวงตาอยู่ด้านข้างซ้ายขวา ในกรณีศึกษานิทรรศการนำสัมผัสพระสุเมรุคนตาบอดหลายคน ที่ได้เรียน
รู้ประสบการณ์ใหม่ว่า สัตว์หลายชนิดมีตาอยู่ด้านข้าง มิใช่อยู่ด้านหน้าเหมือนอย่างมนุษย์เรา สิ่งนี้
เป็นตัวอย่างการผูกประสบการณ์ใหม่เข้ากับประสบการณ์เดิม ได้ผลเป็นจินตนาการต่อยอดในการ
ทำให้เข้าใจสิ่งที่อยู่รอบตัวมากยิ่งขึ้น
นัยยะหนึ่งที่ได้จากการเฝ้าสังเกตุและสัมภาษณ์คนตาบอดในนิทรรศการนำสัมผัสพระสุเมรุ
การเรียนรู้สิ่งที่ไม่เคยรู้จักมาก่อนเลย เช่น หน้าบันของงานสถาปัตยกรรมไทย คนตาบอดจะสัมผัสไป
ทั่วๆวัตถุจัดแสดง และผูกจินตนาการเป็นรูปทรงง่ายๆ อ้างอิงตามสิ่งที่มีลักษณะคล้ายกัน เช่น “เป็น
สามเหลี่ยม วัสดุเป็นไม้ มีลายนูนๆอะไรสักอย่างอยู่ตรงกลางสามเหลี่ยม ข้างๆเป็นแหลมๆเหมือน
ฟัน” หากเพิ่มคำอธิบายที่สามารถผูกกับคำที่เคยได้ยิน เช่น ช่อฟ้า และนำสัมผัสบริเวณด้านบนที่เป็น
ช่อฟ้า คนตาบอดจะสามารถผูกเรื่องขึ้นมาได้ว่า สิ่งที่เรียกว่าหน้าบันนี้ทำจากไม้เป็นชิ้นทรงสามเหลี่ยม
มีลวดลายตรงกลาง มีช่อฟ้าอยู่บริเวณด้านบนสุด สิ่งนี้อยู่บนหลังคาโบสถ์ตามวัดต่างๆ เป็นต้น
วัตถุที่ใช้เป็นสื่อ มี2 แบบคือวัตถุจริง และวัตถุที่ทำเลียบแบบขึ้นเป็นหุ่นจำลอง การสัมผัสวัตถุ
โบราณจริงนั้น นอกจากจะทำให้เข้าใจเรื่องราวของวัตถุแล้ว ยังให้ความตื่นเต้น ความรู้สึกพิเศษ และ
ทำให้เกิดการจดจำได้ดี โดยต้องสวมถุงมือไร้กรด ป้องกันการเสียหายที่เกิดจากเหงื่อ ในทางกลับกัน
การสวมถุงมือทำให้ไม่สามารถสัมผัสถึงวัสดุและพื้นผิวได้ดังนั้นอาจจะนำวัตถุชิ้นเล็กที่ใช้วัสดุเดียวกัน
ให้สัมผัสจับต้องด้วยมือเปล่า จากนั้นจึงให้ใส่ถุงมือและจับวัตถุจริง การเลื่อกวัตถุ ควรเป็นวัตถุที่มี
ความแข็งแรง ติดตั้งอย่างแข็งแรงบนแท่นจัดแสดง มีขนาดพอที่จะจับได้ทั่วถึงและเดินได้รอบ
29
วารสารสถาปัตยกรรมของสมาคมสถาปนิกสยาม
ในพระบรมราชูปถัมภ ์ Issue 02 / 2018
The Architectural Journal of The Association of Siamese Architects
under the Royal Patronage