Hoe kan onderwijs meer betekenen voor jongeren? - Onderwijsraad

26
Een kind dat door een fysieke of verstandelijke handicap of langdurige (psychiatrische)
ziekte niet terecht kan in het bovenbeschreven regulier (primair of voortgezet) onderwijs,
kan geïndiceerd worden voor het speciaal onderwijs. Het speciaal onderwijs is gereorganiseerd
in Regionale Expertisecentra (REC), om meer samenhang en afstemming tot stand
te brengen. Binnen de REC’s worden vier clusters onderscheiden:
• onderwijs aan visueel gehandicapten (cluster 1);
• onderwijs aan auditief en communicatief gehandicapten (cluster2);
• onderwijs aan lichamelijk, verstandelijk en meervoudig gehandicapten
(cluster 3); en
• onderwijs aan leerlingen met gedragsstoornissen uit het huidige onderwijs, aan
zeer moeilijk opvoedbaren, langdurig zieken en leerlingen pedologische instituten
(cluster 4).
Een commissie van indicatiestelling geeft een beschikking af voor het speciaal onderwijs.
Ouders beslissen echter uiteindelijk zelf of hun kind daadwerkelijk naar het speciaal
onderwijs gaat. Zij kunnen ook kiezen voor leerlinggebonden financiering (rugzakje),
waarmee het kind in het reguliere basis- of voortgezet onderwijs terecht kan en daarbij
extra ondersteuning ontvangt vanuit het REC.
Belemmeringen onderwijszorgstructuur
Voordat in dit advies ingegaan wordt op de samenwerking tussen onderwijs en externen,
wil de raad eerst stilstaan bij de mogelijkheden die er binnen het onderwijs zijn om verbeteringen
aan te brengen, die een preventieve werking zullen hebben op probleemgedrag.
Het onderwijs vormt de basis van de zorg en begeleiding van leerlingen. Wat daarna(ast)
komt aan zorg, begeleiding en hulp (via samenwerking met externen), is complementair.
Tijdens de uitgebreide regionale conferenties 20 van het LCOJ (NIZW-jeugd) in 2003 bleek
over dit uitgangspunt veldconsensus te bestaan. 21 In de panelgesprekken die voor dit
advies zijn gevoerd met zorgcoördinatoren, vertegenwoordigers van jeugdzorg en gemeenten,
en schooldirecteuren, is eveneens gesproken over de drie rollen van de school
in relatie tot de drie stadia zoals die aan het begin van paragraaf 1.7 zijn uiteengezet. De
gesprekspartners gaven aan dat het eigen zorgsysteem van het onderwijs (op schools en
bovenschool niveau) afdoende is voor de meerderheid van de leerlingen. Er is echter een
kleine, groeiende, groep leerlingen die meer zorg en begeleiding nodig heeft. Deze leerlingen
kunnen overheersend aanwezig zijn op school, en soms zijn zij zelfs beeldbepalend
voor de onderwijssector (vmbo). De probleemleerlingen in kwestie kunnen meestal getypeerd
worden als ‘multiproblem’ en komen dan uit gezinnen waar grote problemen zijn.
De gesprekspartners signaleerden ook problemen die samenhangen met de organisatie
en structuur van het onderwijs zelf. Onder meer werden als structurele problemen
genoemd wachtlijsten voor het speciaal onderwijs (door capaciteitsproblemen) en overmatige
bureaucratie in de REC-procedures. 22 Hierdoor blijven leerlingen die thuis horen in
het speciaal onderwijs, langer dan goed voor hen (en de school) is in het reguliere onderwijs.
Extra zorg en begeleiding hangen dan af van de extra inzet van individuele leraren.
Het basisonderwijs onderkent verder vaak onvoldoende de situatie waarbij kinderen wél
20 In bijna alle provincies en grootstedelijke regio’s zijn conferenties leerling & zorg georganiseerd (in opdracht van het ministerie
van OCW). In totaal deden 398 deskundigen mee, verspreid over onderwijs (34%), beleidsmakers en uitvoerders (25%) en lokale
instellingen jeugdzorg (13%) (Van Veen, Kuijvenhoven & Van den Bogaart, 2003).
21 Van Veen, Kuyvenhoven & Van den Bogaart, 2003.
22 Inmiddels stelt de overheid wel een aantal vereenvoudigingen voor in de Indicatiestelling voor leerlinggebonden financiering
(Brief van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan de Tweede Kamer, 5 maart 2004).
Onderwijsraad, mei 2004