Hoe kan onderwijs meer betekenen voor jongeren? - Onderwijsraad

verzorgd door het CPS (Christelijk Pedagogisch Studiecentrum). De beide Informatiepunten
verzorgen de uitgave van informatiemateriaal en trainingen, en ontwikkelen leermaterialen.
In 2001 is een kort overzicht van voorzieningen en knelpunten met betrekking
tot (hoog)begaafden in het primair en voortgezet onderwijs verschenen. 45 Het
Informatiepunt voor het Voortgezet Onderwijs heeft van het ministerie onlangs de
opdracht gekregen om een profiel op te stellen voor scholen die speciale aandacht aan
(hoog)begaafden geven. De uiteindelijk bedoeling is dat er een landelijk netwerk ontstaat
van aldus geprofileerde scholen. Deze vijftien à twintig scholen zouden hun expertise
moeten bundelen en andere scholen ondersteunen bij het vormgeven van beleid en
onderwijs gericht op (hoog)begaafden.
Verder is het van belang te melden dat het onderzoeksinstituut ITS, in opdracht van de
overheid, recentelijk longitudinaal onderzoek opgestart heeft naar de succescondities
voor onderwijsondersteuning van hoogbegaafde leerlingen. Het eerste deel hiervan is een
literatuurstudie naar modellen van onderwijsondersteuning voor (hoog)begaafde leerlingen
en de effecten hiervan. Het tweede deel is een longitudinale studie met drie meetmomenten
(groep 7, groep 8 en na een half jaar in het voortgezet onderwijs). Het onderzoek
toetst de hypothese dat de mate van differentiatie in leerarrangementen effect heeft op
de sociaal-emotionele en cognitieve ontwikkeling van hoogbegaafden. 46
De belangstelling voor (hoog)begaafden (en in het algemeen voor talentvolle leerlingen)
past in de huidige beleidsaandacht voor meer variatie in het onderwijs. De (komende)
vrije of differentiële ruimte in het basisonderwijs en in de eerste twee jaren van het
voortgezet onderwijs biedt kansrijke mogelijkheden voor eigen keuzes van scholen op
dit terrein. Toch zijn er ook belemmeringen, die een adequate ondersteuning van deze
leerlingen in de weg staan. Deze worden hieronder geordend naar de drie eerder
beschreven stadia in het voorzieningenaanbod.
(1) Voorzieningen in het onderwijs
Het onderwijs en de school zijn de belangrijkste spelers in de zorg en begeleiding van
(hoog)begaafden: de cognitieve ontwikkeling behoort immers tot de kerntaken van het
onderwijs. Omdat begaafdheid zich niet altijd vanzelf manifesteert, is vroegtijdige onderkenning
van (hoog)begaafdheid van groot belang. Dan kan een goede ondersteunende
omgeving ingericht worden, zowel thuis als op school. Vooral in de eerste jaren van het
basisonderwijs is het van belang (hoog)begaafdheid te onderkennen, maar in deze eerste
fase gaat het vaak al mis. 47 Dit komt niet alleen doordat (hoog)begaafdheid moeilijk te
meten is, maar heeft ook te maken met een afwachtende (soms negatieve) houding van
school en leraren en een moeizame communicatie tussen school en ouders. Diagnoseexpertise
neemt geleidelijk toe, maar is in het algemeen nog onvoldoende aanwezig bij
basisscholen.
Ook indien de basisschool (hoog)begaafdheid bijtijds opmerkt, krijgen kinderen lang niet
altijd de extra zorg en begeleiding die zij nodig hebben. Scholen en leraren hebben vaak
moeite (hoog)begaafde leerlingen adequaat te ondersteunen en begeleiden, onder meer
door onvoldoende toerusting. Ook speelt de gedachte mee dat (hoog)begaafde kinderen
zich wel zullen redden zonder extra begeleiding en zorg, de school geeft dan geen
45 Hulsbeek & De Boer, 2001.
46 Mooy & Hoogeveen, 2003.
47 Mooy, 2000.
Hoe kan onderwijs meer betekenen voor jongeren
39