levensfasebewust personeelsbeleid in de supermarktbranche - cbl

2 Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt
2.1 Inleiding
In dit hoofdstuk zal worden ingegaan op de volgende vier deelvragen.
a. Welke gevolgen hebben demografische ontwikkelingen voor het aanbod van arbeid in de
supermarktbranche?
b. Welke gevolgen kunnen worden verwacht van politiek-economische maatregelen van de zijde van de
overheid (en centrale akkoorden) zoals verhoging van de pensioenleeftijd voor het toekomstige aanbod
van arbeid en maatregelen om mensen met een arbeidshandicap aan werk te helpen (Werken naar
Vermogen)?
c. Welke ontwikkelingen worden verwacht aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt (de werkgelegenheid)
voor de economie als geheel en de supermarktbranche in het bijzonder?
d. Welke effecten mogen worden verwacht van de groeiende wens tot verdergaande flexibilisering vanuit
de consument?
De Nederlandse economie verkeert al enige jaren in guur weer, en dat vertaalt zich momenteel (met enige
vertraging dus) ook op de arbeidsmarkt. Vraag naar arbeid en aanbod van arbeid zijn conjunctuurgevoelig.
Het inschatten van toekomstige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt is mede daarom behept met tal van
onzekerheden.
De economische bureaus van de grote Nederlandse banken en het Centraal Planbureau zijn redelijk
eensgezind als het gaat om de verwachtingen voor de economie in de periode 2012-2013. De economie
zal mogelijk iets krimpen of slechts een hele kleine groei laten zien. Het CPB ging in september 2012 nog
uit van een krimp van 0,75 procent in 2012 en een lichte groei van 1,25 procent in 2013. Uiteraard worden
deze cijfers doorlopend beïnvloed door het verloop van de Europese schuldencrisis, de ontwikkelingen in
de wereldeconomie, en tot op zekere hoogte door de politieke koers van een nieuw kabinet in Nederland.
In een recente studie van De Nederlandsche Bank (december 2012) wordt een zo mogelijk nog somberder
beeld geschetst van de economische ontwikkelingen. 1 DNB verwacht dat ook in 2013 sprake zal zijn van
krimp, in plaats van de eerdere verwachte bescheiden groei. Pas in de loop van 2014 wordt enig herstel
veracht. Nieuwe cijfers van het Centraal Planbureau worden pas in het voorjaar van 2013 verwacht.
Door de beperkte of zelfs wellicht negatieve groei in de reële economie zal de werkgelegenheid de
komende twee jaar gaan dalen, zo verwacht het UWV. In 2012 gaat het dan om een verlies van circa 37
duizend banen, in 2013 nog eens 7 duizend banen. De banenkrimp wordt nog enigszins gedempt doordat
werkgevers hun personeel zo lang mogelijk in dienst proberen te houden, met het oog op mogelijke
schaarste in de komende jaren. Het ‘vet op de botten’ zal echter in veel gevallen zijn verdwenen, en ook
bij een lichte groei van de economie zullen veel werkgevers terughoudend reageren als het gaat om groei
in het aantal banen. Deze verschijnselen zijn niet nieuw; zij zijn waar te nemen in veel van de vroegere
laagconjuncturele jaren.
Ook het aanbod van arbeid wordt beïnvloed door conjunctuur. Klassiek gesproken is er sprake van twee
tegengestelde effecten. Het additional worker effect treedt op als door het werkloos raken van een deel
van de beroepsbevolking (bijvoorbeeld de kostwinner) een extra arbeidsaanbod ontstaat doordat binnen
huishoudens anderen (bijvoorbeeld de partner) op zoek gaat naar werk. Het tegenovergestelde effect, het
discouraged worker effect, treedt op wanneer als gevolg van grote werkloosheid de beroepsbevolking
daalt omdat mensen zich uit teleurstelling van de arbeidsmarkt terugtrekken. Voltijds huisvrouwen stellen
hun hernieuwde arbeidsdeelname uit, scholieren gaan langer doorstuderen, et cetera. In diverse (oudere)
empirische studies blijkt het discouraged worker effect te domineren.
Echter, UWV 2 en CBS constateren dat in 2011 de arbeidsdeelname juist is toegenomen, vooral onder
1 http://www.dnb.nl/nieuws/nieuwsoverzicht-en-archief/persberichten-2012/dnb282356.jsp
2 UWV Arbeidsmarktprognse 2012-2013; zie www.werk.nl voor het volledige rapport
10 LEVENSFASEBEWUST PERSONEELSBELEID IN DE SUPERMARKTBRANCHE