download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

10 ‘Rechters in ’t hoochste resort’
maakten op verschillende gronden bezwaar tegen dit besluit, waardoor Sijms pas anderhalve
maand later door de procureur-generaal kon worden opgehaald. 31 Eind januari 1672 werd
hij voorlopig vrijgelaten maar terug in Hoorn wachtte hem geen warm onthaal: woedende
orangisten bekogelden hem met sneeuwballen en dreigden met messen, omdat zij hem als
aanhanger van De Witt zagen en hem om ‘sijne dieverijen’ haatten. Anderhalf jaar later werd
hij alsnog veroordeeld tot een boete van tienduizend gulden, ontzet uit het bewindhebberschap
van de VOC en hij mocht nooit meer een ambt bekleden.
Dat dit geschil in het nadeel van Amsterdam werd beslist, had te maken met de smalle juridische
basis waarop de stad Sijms gevangen hield. De Amsterdamse schout en schepenen
hadden een grove inbreuk gemaakt op de Hoornse jurisdictie. In een onderhoud met schout
Hasselaer waarschuwde Johan de Witt ervoor dat andere schouten en baljuws nu ook Amsterdamse
burgers en regenten zouden kunnen arresteren en berechten. Ook burgemeester
Andries de Graeff (1611-1678) gebruikte dit argument om zijn schout over te halen Sijms uit
te leveren. Hij waarschuwde Hasselaer ervoor dat hij in Hoorn zou kunnen worden gearresteerd,
omdat hij de oorzaak zou zijn geweest van de brandstichting op ruim 150 koopvaardijschepen
in het Vlie tijdens de Tweede Engelse Zeeoorlog (1665-1667). Hasselaer had
als Gecommitteerde Raad immers tegen de Engelsen aldaar moeten optreden, maar had
volgens De Graeff zo getreuzeld dat hij wegens landverraad kon worden veroordeeld. 32 Zo
ver kwam het echter niet, zoals hierboven is gebleken. Hasselaer bleef in zijn stad en stierf
in 1673 na een lang ziekbed aan verwondingen die hij bij het wachtlopen had opgelopen. 33
Purgestelling
Ongeveer gelijktijdig met de zaak tegen Jacob Sijms speelde een derde jurisdictiegeschil tussen
het provinciale Hof en Amsterdam. De 18de-eeuwse historicus Jan Wagenaar achtte dit
conflict van zoveel belang, dat hij er ruim aandacht aan besteedde in zijn stadsgeschiedenis.
Hij wilde hiermee aangeven dat de stadsregering ‘altoos zeer zorgvuldig [was] om de ingezetenen
der Stede te handhaaven by derzelver voorregten’. 34 Wagenaars tijdgenoot Tobias Boel
jr. noemde het conflict in zijn aantekeningen bij het werk van Joannes Loenius. De rechtsgeleerde
wilde ermee bewijzen dat stedelijke gerechten volledig bevoegd waren bij ‘purgestelling’.
35 Dit was een zeldzame vroegmoderne rechtsprocedure waarbij personen verdacht
van een crimineel delict zich in handen van het gerecht stelden om hun naam te laten zuiveren.
De aanvrager (impetrant) presenteerde hiertoe een verzoekschrift, waarna bij ‘edictale
citatie’ (openbare dagvaarding) de plaatselijke officier van justitie, de procureur-generaal en
alle andere inwoners werd verzocht zich partij te stellen. Als er geen bewijzen tegen de impetrant
konden worden aangevoerd, werd deze ‘puur, zuiver en innocent van het pretense
delict’ verklaard en mocht niemand hem er voortaan meer van beschuldigen. 36
31 De schout liet hierbij nog aantekenen dat hij bij een veroordeling de gevangeniskosten vergoed wilde hebben; Bontemantel,
Regeeringe I, ccvii-ccxiv, ccix; II, bijlage II, 284-329.
32 De schuld leek eerder te liggen bij de koopvaardijschippers zelf, die weigerden tijdig naar binnen te zeilen, zie: Robert
Fruin (red.), Brieven van Johan de Witt III, 1665-1669 (Amsterdam 1912) 209-210; Johanna K. Oudendijk, Johan de Witt en de
Zeemacht (Amsterdam 1944) 164.
33 Bontemantel, Regeeringe I, ccxiv-ccxviii; II, 316-317; Wagenaar, Amsterdam I, 629.
34 Ibidem, 621-624.
35 Joannes Loenius, Decisiën en observatiën (Rotterdam 1735 2 ) 443.
36 Over purgestelling: F. Egmond, ‘Recht en krom’, 11-15; S.J. Fockema Andreae, Bijdragen tot de Nederlandsche rechtsgeschiedenis
IV (Haarlem 1900) 415-416; J. van der Linden, Verhandeling over de judicieele practijcq, of form van procedeeren voor de hoven van