download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

de ontwikkeling als het ware besloten ligt. Zo
neemt hij expliciet afstand van historici die de oorsprong
van het doperdom hebben gezocht in de
Moderne Devotie of de beweging van de Waldenzen
teneinde het wezenlijk vredelievende karakter
van het doperse geloof ‘genetisch’ vast te leggen.
Het Munsterse debacle vormt een ander heet
hangijzer in de doperse historiografie. De poging
van dopers om in 1534-‘35 op militante wijze een
Godsrijk op aarde te stichten krijgt in de visie van
Zijlstra een plaats binnen de doperse geschiedenis,
niet daarbuiten. Zijlstra voelt zich niet geroepen
deze episode te rechtvaardigen of als aberratie te
bestempelen, maar beschouwt de Munsterse periode
als een van de vele fasen in de ontwikkeling
van de doperse identiteit. De mannen die het apocalyptische
avontuur in gang zetten staan in dit
boek niet voor of achter, maar náást onbetwiste –
en nog altijd gerespecteerde – doperse voormannen
als Menno Simons.
Zijlstra heeft met deze studie een belangrijke
bijdrage geleverd aan the great escape uit een sterk
godsdienstig verzuilde geschiedschrijving. De
kunst is nu een interpretatie te geven van religieuze
veelvormigheid zonder de suggestie te wekken
dat sprake was van vormeloosheid. Zijlstra’s treffende
portret van het Noord-Nederlandse doperdom
toont een herkenbaar hart met nevelige contouren.
De doperse identiteit droeg het stempel
van de grote buitenwereld en veranderde voortdurend
onder invloed van vele politieke en godsdienstige
seizoenswisselingen. Een nauwkeurige beschrijving
en analyse van deze ontwikkeling, in de
trant van Zijlstra, ontneemt ons oude zekerheden,
gebaseerd op een uitsluitend inwaarts gerichte
blik en voortgekomen uit een zoektocht naar tijdloze
waarden. De oogst is echter belangwekkend:
een heldere, afgewogen, en wezenlijk historische
kijk op het godsdienstige gekrioel aan de voet van
onze inmiddels postverzuilde kerkgeschiedenis.
Marianne Roobol
Doopsgezinde Bijdragen (Nieuwe Reeks 26)
(Amsterdam: Doopsgezinde Historische Kring,
2000, 208 blz., ISBN 90-6550-187-8).
De Doopsgezinde Historische Kring is een vereniging
die zich ‘het hoeden van het doperse erfgoed’
tot doel stelt. De Kring telt ongeveer 600 leden en
vierde in 1999 zijn 25-jarig bestaan. Ieder jaar geeft
Boekbesprekingen 25
deze vereniging een fraai verzorgde periodiek uit
met gedegen historische studies over het doopsgezinde
verleden.
In het hier besproken nummer 26 van Doopsgezinde
Bijdragen wordt vanzelfsprekend stilgestaan
bij het zilveren jubileum. Met de jubileumvoordracht:
‘Doopsgezinde Historische Kring, 25 jaar
dienstbaarheid’ (p. 9-20) opent Sjouke Voolstra de
aflevering. En daaruit blijkt onder meer dat ook de
Doopsgezinde Broederschap zich niet aan een
identiteitscrisis heeft kunnen onttrekken. Voolstra
windt daar in zijn rede geen doekjes om als hij opmerkt:
‘Onze broederschap wordt mede in haar
bestaansrecht bedreigd omdat we met een negentiende-eeuwse
ideologie de eenentwintigste eeuw
willen betreden. (...) De uitgangspunten die in de
tweede helft van de negentiende eeuw de doopsgezinde
identiteit gingen bepalen, hebben hun oorspronkelijke
betekenis en functie verloren. Het
loflied op de vrijheid dat in de vorige eeuw werd
aangeheven, moet vanuit zijn historische context
begrepen worden. Daarvan losgemaakt is het een
mythe waarmee we momenteel wanorde en leegte
in eigen kring rechtvaardigen’ (p. 16). Van de hand
van Piet Visser is er een grondige studie getiteld
‘Niet al die roepen Heere, Heere’, over ‘de menniste
bijdrage tot het genre van gebedsliteratuur in
de zeventiende eeuw’ (p. 21-52). De bijdrage blijkt
marginaal geweest te zijn. Het tijdschrift bevat wel
meer van dergelijke artikelen: zeer grondige en
zeer rijkelijk van voetnoten voorziene studies, die
echter alleen voor historisch geïnteresseerde
doopsgezinden – en dat zijn er weliswaar vele –
van belang zijn, maar die in een breder kader bezien
toch nauwelijks van enige importantie zijn,
omdat de vraagstelling zo voor de hand ligt en de
conclusies zo volkomen voorspelbaar zijn.
Zo ook de studie ‘Jacobus Rijsdijk en de strijd
om de belijdenissen’ (p. 67-90) van Samme Zijlstra,
die een 18de-eeuwse twist in de doperse beweging
over welke belijdenis moest worden aangehangen
tot onderwerp heeft. Die strijd, zo concludeert
de schrijver na een uitputtend betoog,
ging uiteindelijk over de vraag wat nu de identiteit
was van de doperse beweging. Maar gaat het in een
strijd om de belijdenis niet altijd om de identiteit?
Een soortgelijk bezwaar kan men inbrengen tegen
‘Een doopsgezind tijdschrift en haar gereformeerde
tegenhanger’ (p. 137-152), een onderzoek
van Annelies Verbeek. Daaruit blijkt, dat in de 18de
eeuw een gereformeerd tijdschrift veel afwijzender
stond tegenover het deïsme dan een doopsgezinde