download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

van een burcht die op zichzelf gezien weinig ‘feitelijke’
historische betekenis heeft gekend. Dit thema
had op meer uitdrukkelijke wijze als leidraad
kunnen fungeren in deze studie, wat de lezer meer
houvast had geboden en bovendien het verhaal tot
een meer evenwichtig geheel had gemaakt. Van
der Vlists plezierige verteltrant en verrassend brede
horizon zorgen er gelukkig voor dat de lezer
hoe dan ook middels dit prachtig uitgegeven boekwerkje
geraakt zal worden door de nog altijd in
stilte gehulde, magistrale Leidse Burcht.
Marianne Roobol
J.W.J. Burgers, De Rijmkroniek van Holland en
zijn auteurs. Historiografie in Holland door de
Anonymus (1280-1282) en de grafelijke klerk Melis
Stoke (begin veertiende eeuw) (Hollandse Studiën
35 Hilversum 1999. 492 blz., ISBN 90-70403-
43-9).
In 1995 publiceerde Jan Burgers een volumineuze
driedelige studie over De paleografie van de documentaire
bronnen in Holland en Zeeland in de dertiende eeuw,
waarmee hij bewees één der beste kenners te zijn van
de diplomatische bronnen van de 13de-eeuwse
graafschappen Holland en Zeeland. In het hier te bespreken
boek onderwerpt hij de voornaamste verhalende
bron voor de Hollandse geschiedenis uit
deze periode, de Rijmkroniek van Holland, aan een
grondige analyse en spreidt hij nogmaals zijn
onderlegdheid en acribie in de studie en kritiek van
de geschreven bronnen tentoon.
De Rijmkroniek van Holland, één van de oudste
volkstalige kronieken in de Nederlanden, bestaat in
feite uit twee delen. Het eerste deel, omstreeks 1280-
1282 geschreven door een anonieme auteur, is een
vertaling en bewerking van een Latijnse kloosterkroniek,
het Chronicon Egmundanum, en loopt tot het
jaar 1205. In dit deel van de Rijmkroniek staat de Friese
kwestie centraal. Waarschijnlijk werd deze Rijmkroniek
I geschreven in opdracht van graaf Floris V
door iemand uit zijn entourage en moest de tekst dienen
als propagandamiddel in de pogingen van de
graaf om de Westfriezen te onderwerpen. De auteur
schonk uitgebreid aandacht aan de afstammingsgeschiedenis
van de grafelijke dynastie en trachtte
te bewijzen dat de Friese vrijheid in feite een historische
mythe was.
Het tweede deel van de Rijmkroniek kwam in
twee fases tot stand. Rond 1301-1302 schreef de
Boekbesprekingen 17
grafelijke klerk Melis Stoke voor graaf Jan II een
vervolg over de jaren 1206-1301. Enkele jaren later,
in of kort na 1305, vervaardigde Stoke in opdracht
van graaf Willem III een continuatie die liep tot dat
jaar. In deze Rijmkroniek II staat niet meer de Friese
kwestie centraal, maar de legitimiteit van de Hollandse
graven uit het Henegouwse geslacht Avesnes.
Deze bestuurden sinds 1299 de graafschappen
Holland en Zeeland in een personele unie samen
met hun Henegouwse stamland. Hoewel de
Avesnes vrij stevig in het zadel zaten, hadden ze af
te rekenen met de Zeeuwse en Hollandse adel. Die
strijd, die hun gezag ondermijnde, vloeide deels
voort uit de samenzwering tegen graaf Floris V uit
1296 en de daaropvolgende verbanning van diens
moordenaars. De buitenlandse dreiging kwam
vooral van de Vlaamse graaf, aan wiens hof talrijke
Zeeuwse bannelingen hun toevlucht hadden gezocht.
Tegenover deze moeilijkheden trachtte Stoke
in de Rijmkroniek II een positief beeld te schetsen
van de Hollands-Henegouwse graven. In tegenstelling
tot de Anonymus deed Stoke bij de redactie
van zijn deel van de Rijmkroniek nauwelijks beroep
op geschreven bronnen. Als hooggeplaatst
ambtenaar had hij immers veel belangrijke gebeurtenissen
van nabij meegemaakt en voor de
voorafgaande periode (1206-1299) kon hij mogelijk
rekenen op mondelinge informatie van belangrijke
personages uit de grafelijke omgeving.
Precies omwille van deze nauwe band met het centrum
van de macht is het eigentijdse gedeelte van
de Rijmkroniek een bijzonder belangrijke bron voor
het graafschap Holland in een bewogen periode
van zijn geschiedenis.
Na de verzoening van graaf Willem III met de
Zeeuwen en de Vlamingen, werd Stoke waarschijnlijk
gevraagd om de Rijmkroniek te herzien, wat hij
vermoedelijk deed in de jaren 1311-1314. Bij deze revisie
liet hij de Rijmkroniek I grotendeels onaangeroerd
en concentreerde hij zich op zijn eigen gedeelte,
de Rijmkroniek II. In het begin herschreef Stoke
daarvan hele passages, maar gaandeweg verflauwde
zijn ijver en beperkte hij zich tot het schrappen
van aanstootgevende tekstgedeelten. Deze herwerkte
versie van de Rijmkroniek staat bekend als versie
A, terwijl de versie van ca. 1305 te boek staat als
versie BC.
Beide delen van de Rijmkroniek blijken erg betrouwbaar
te zijn: slechts uiterst zelden zijn de auteurs
te betrappen op regelrechte onwaarheden.
Beiden kan echter wel verweten worden dat ze bepaalde
feiten of interpretaties die niet pasten in