download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

twee verdedigingslinies; om precies te zijn zowel
van de Stelling van Amsterdam als van de Nieuwe
Hollandse Waterlinie. Als een verbindingspunt
tussen de twee linies vormt het slot – samen met de
Vesting Naarden – een combinatie van oud en
nieuw.
Er zijn talloze gebeurtenissen met ‘wassend water’
de geschiedenisboekjes ingegaan. Bekend zijn
de vele natuurlijke overstromingen in de Middeleeuwen,
waarvan de St. Elisabethsvloed uit 1421 zo
hevig is dat zij het ontstaan van de Biesbosch teweegbrengt.
Maar er zijn ook andere oorzaken van
overstromingen. De natuur wordt dan een handje
geholpen: aan het begin van de Tachtigjarige Oorlog
vallen enige Hollandse steden in handen van
de Spanjaarden, meestal na een lange belegering.
Bij het beleg van Alkmaar (1573) en Leiden (1574)
bewijst het water de bevolking nu goede diensten
als natuurlijke barrière. Is het bij Alkmaar de dreiging
van het onderwater zetten van het omringende
gebied, bij Leiden worden de Spaanse belegeraars
letterlijk weggespoeld door de plotselinge
komst van het water. Met in het kielzog de strijdlustige
Geuzen. Eerder hebben zij ook Den Briel
op de Spanjaarden terugveroverd door offensief
gebruik te maken van het alom aanwezige water.
Het ontstaan van de Hollandse Waterlinie
Bovengenoemde ervaringen brengt de inwoners
van de Lage Landen tot het besef dat het water als
een belangrijke natuurlijke bondgenoot kan worden
ingezet. Een systeem wordt opgezet om een
groot gebied geleidelijk onder water te kunnen
zetten. Technisch vernuft zorgt ervoor dat de lijn
Muiden-Gorinchem binnen drie weken geïnundeerd
kan worden. Enige steden worden verstevigd
of als vestingstad gebouwd. Deze vestingwerken
spreken tot de verbeelding van velen. Een beroemde
grondlegger van de vestingbouw is de
17de-eeuwse Menno, baron van Coehoorn (1641-
1704). Hij schrijft het boek Nieuwe vestingbouw op
een natte of lage horizont dat als een standaardwerk
geldt voor het bouwen van vestingwerken. Zijn
aanbevelingen en organisatorische kwaliteiten
worden tot ver over de nationale grenzen erkend.
In de directe omgeving van het Muiderslot is
een eerste restant van zo’n verdedigingswerk uit
de Hollandse Waterlinie te vinden: de vesting Muiden.
In het dorp Muiden zelf is de sluis een aanvoer
voor het water dat binnen de linie over een
hoogteverschil moet worden getransporteerd. Een
ingenieus systeem van sluizen zorgt ervoor dat de
Tastbaar verleden 57
wateraanvoer geleidelijk verloopt. Het te overbruggen
hoogteverschil tussen Muiden en Gorinchem
is soms wel twee meter. Een laag water van
ongeveer 40 cm bedekt het terrein, waarbij onder
het water diverse hindernissen zijn aangebracht.
Greppels, obstakels en speciaal aangelegde forten
maken de doortocht van de linie tot een hels karwei.
Paarden en voertuigen blijven steken, en boten
kunnen door hun diepgang niet ingezet worden.
Eveneens in het noorden van de linie treffen
we het vestingbolwerk Naarden. Met zijn unieke
dubbele rij grachten vervult de vesting een strategische
rol in de linie. Het fort Ronduit is als een
uitvalsbasis later aan de zijkant van de vesting aangebouwd,
met een directe verbindingsweg naar
Naarden. De muren van de vesting zijn met aarden
wallen aan het zicht onttrokken en op de stervormige
bastions staan diverse soorten afweerschut
op de hellingen. De waterlinie lijkt een beproefd
verdedigingsmiddel van formaat.
In het rampjaar 1672 wordt de Republiek der
Zeven Verenigde Nederlanden bedreigd door vooral
Franse invallers. Er is dan niet meer zoals honderd
jaar eerder sprake van apart verstevigde steden.
Het gebied vormt nu een verdedigingslinie.
De Oude Hollandse Waterlinie is een aaneengesloten
traject van fortificaties en andere versterkingen.
De doorgangen in de linie – zogeheten accessen
– zoals stroomruggen van rivieren, maar vooral
dijken, wegen en later ook spoorlijnen, doorkruisen
de inundatievlakten. En juist op die punten
zijn forten aangelegd om een vijand de doorgang
te beletten.
De Oude Hollandse Waterlinie laat de stad
Utrecht nog onbeschermd. Hierdoor kunnen de
Franse troepen Utrecht in 1672 vrij eenvoudig veroveren.
Maar dan stuiten de Fransen op het water.
Zij weten de gedegen linie niet te doorbreken,
waardoor de huidige provincies Noord- en Zuid-
Holland een bezetting bespaard bleef. In het conflict
van 1795, tussen de Republiek en Frankrijk,
lukt het de Fransen wél deze gebieden te bezetten,
omdat de grote rivieren en delen van de geïnundeerde
linie dichtgevroren zijn als gevolg van de
zeer strenge vorst. In deze ‘winter van weleer’ veranderde
het water aldus van bondgenoot tot
vijand. Overigens wordt het ijs in de winter van
1939/1940 tijdens de mobilisatie nog als een mogelijke
bondgenoot gezien. De Nederlandse militairen
verplaatsen zich vaardig en snel op de
schaats over het ijs, en men werpt zogeheten ijsbarricaden
op bij de oefeningen. Zoals bekend