download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

‘Rechters in ’t hoochste resort’ 11
Het conflict over de purgestelling begon met een uit de hand gelopen caféruzie op het
eiland Texel. De Amsterdamse poorter Dirk van Haringcarspel, kapitein over een vendel mariniers,
had daar in 1671 ruzie gemaakt met een collega met de toepasselijke naam Otto Rumoer.
Rumoer viel de Amsterdammer aan, waarop Haringcarspel hem in een gevecht dodelijk
verwondde. De dader hield zich schuil en wilde voor een militaire rechtbank in naam gezuiverd
worden, maar de broer van het slachtoffer verzocht dat de zaak werd behandeld
door het Hof. De Staten van Holland besloten echter dat de purge ‘voor den ordinaris en dagelyxen
Regter’ moest geschieden, waarna Haringcarspel zich bij de Amsterdamse schepenbank
meldde. Purgestelling bij de lokale rechter in plaats van bij het Hof was theoretisch
mogelijk en kwam in Zeeland voor, maar het was in Holland niet gebruikelijk. 37 De procureur-generaal
van het Hof zag de zaak liever niet in Amsterdamse handen komen en verbood
schout en schepenen om verder te procederen, op straffe van een boete en dagvaarding.
Hierna escaleerde de zaak: de schepenen ontnamen de deurwaarder van het Hof zijn dagvaarding
en de burgemeesters lieten een tweede gerechtsdienaar uit Den Haag zelfs enkele
dagen opsluiten.
De schepenen gingen echter door met procederen en wezen op 13 november 1671 een
vonnis. Haringcarspel werd ‘gepurgeerd’ tegenover alle niet verschenen belangstellenden.
Zowel de stad als het Hof bleven hierna strijden over het competentievraagstuk. Amsterdam
bracht ook deze kwestie onder de aandacht van de Staten van Holland. Gedeputeerden van
Amsterdam stelden een uitvoerig vertoog op, waarbij rijkelijk uit de stedelijke privileges
werd geciteerd. De Staten benoemden een commissie die met de betrokkenen tot een oplossing
moest komen. De buitenlandse invallen in 1672 vertraagden dit proces, maar vijf jaar
later bepaalden de Staten dat iemand die niet voortvluchtig of op heterdaad betrapt was, alleen
kon worden berecht door ‘de officiers en regters der plaatse, daar de misdaad begaan
was’. 38 Wagenaar en Boel maakten uit deze zaak op dat zowel de stedelijke gerechten als het
Hof bevoegd waren in geval van purge en de daarmee verbonden openbare dagvaarding. 39 In
de praktijk wendden personen die zich ter purge wilden stellen zich echter tot het Hof van
Holland, zoals ook uit het onderstaande voorbeeld zal blijken.
Slichers ‘sloffheit’
Tijdens het Tweede Stadhouderloze Tijdperk (1702-1747) was wederom een purgestelling
aanleiding tot een langdurig competentiegeschil tussen Amsterdam en het Hof. De Amsterdamse
VOC-bewindhebber Willem Sautijn (1678-1731), broer van burgemeester Nicolaes
Sautijn (1676-1743), had met ondersteuning van een tweetal handlangers flink verdiend
aan de verkoop van ambten. Hij liep tegen de lamp, maar kon door aarzelend optreden van
hoofdofficier Wigbold Slicher (1659-1748) berechting in Amsterdam voorkomen. Op 8 november
1724 keurde het Hof zijn purgestelling goed, zodat de zaak naar Den Haag ging. 40
justitie in Holland gebruikelijk II (Amsterdam 1829) 240-244.
37 Van der Linden, Verhandeling II, 241; A.F. Zwaardemaker, ‘De inter-jurisdictionele verhoudingen in het strafrecht van de
Republiek der Vereenigde Nederlanden’, Tijdschrift voor Strafrecht 49 (1939) 221-267, aldaar 238-241.
38 Zwaardemaker, ‘Verhoudingen’, 240-241, 248-249; Van Boven, Rechterlijke instellingen, 10.
39 Wagenaar, Amsterdam I, 623-624; Aantekeningen van Boel op Loenius, Decisiën en observatiën, 443.
40 GAA, RA, Stukken betreffende de zaak Backer/Sautijn, 1724, inv.nr. 641a; Elias, Regentenpatriciaat, 204-205. Meer over
deze zaak en de hoofdofficier: Maarten Hell, ‘Katholieken, corruptie en knevelarij. Een 18e-eeuws schotschrift nader beschouwd’,
Jaarboek Amstelodamum 92 (2000) 109-120.