download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

woord kunnen lezen, de lezer te laten ervaren dat
er eertijds een heel andere ‘levenssfeer’ hing. Het
gaat dus eerder om de beleving van wat vroeger
was, dan om een feitenanalyse. Toch is dit jammer,
omdat hierdoor het boekje niet meer is dan
een aaneenschakeling van op zichzelf staande gebeurtenissen.
De lezer dient echter te bedenken dat, zoals op
de achterflap al wordt gewaarschuwd, de auteur
geen ‘systematische geschiedschrijving voor ogen
stond’. En dit hoeft niet bezwaarlijk te zijn, zolang
de schrijver het bij zijn anekdoten houdt. Het gaat
pas mis als de lezer abrupt met middeleeuws archeologisch
bodemonderzoek wordt geconfronteerd
en theorieën niet nader worden uitgewerkt.
Storend is dat daarbij niet wordt verwezen naar literatuur
en dat de auteur afwijkt van het in het
boekje gehanteerde tijdskader. De vergelijking van
het rampjaar 1164 ‘waarin de oceaan 12 mijlen zijn
oevers overschreed’ (p. 64) met de watersnoodramp
van 1953 is bijvoorbeeld een lelijk anachronisme.
Dat neemt niet weg dat dit een onderhoudend
en prettig leesbaar boekje over Kethel is. Het bevat
mooi fotomateriaal met informatieve onderschriften
en ook een personenregister ontbreekt niet.
Gezien het succes van het eerste boekje zal Toen
was Kethel nog een dorp zijn weg naar de lezers – die
niet noodzakelijkerwijs banden met Kethel en omstreken
hoeven te hebben – ongetwijfeld vinden.
Annemieke van der Velden
J. van Es, D. Valentijn (red.), Het laatste meesterwerk
van Hendrik Petrus Berlage: De geschiedenis
en restauratie van het Gemeentemuseum Den
Haag (Zwolle, Waanders Uitgevers, 2000, 176 blz.,
ISBN 90-400-9344-X).
Zelfs al wordt in de architectuur alles op tekening
vastgelegd, hoe een gebouw er uit gaat zien, kan
soms door vreemde toevalligheden worden bepaald.
Het Haags Gemeentemuseum had H.P.
Berlage in rode baksteen bedacht. Omdat een baksteenfabrikant
uit Tegelen een mooie gele steen tegen
een gunstige prijs in de aanbieding had, is het
gebouw geel en niet rood geworden.
Het Haags Gemeentemuseum, dat in 1935 open
ging, is het slotakkoord in het omvangrijke oeuvre
dat architect Hendrik Petrus Berlage (1856-1934)
heeft nagelaten. De hoofdmoot van dat oeuvre is te
Boekbesprekingen 51
vinden in de twee steden waar hij heeft gewoond
en zijn bureau had: Amsterdam (van 1888 tot 1914)
en Den Haag (van 1914 tot zijn dood). In Amsterdam,
staat het grootste deel daarvan. Verschillende
woningbouwprojecten, de Koopmansbeurs
(1884/5, 1896-1903), die tegenwoordig kortweg de
Beurs van Berlage heet, het voormalige kantoor
van de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond
(1897-1900), dat de bijnaam Burcht van
Berlage draagt, en het stedenbouwkundig ontwerp
voor een van de meest samenhangende stedelijke
omgevingen van de twintigste eeuw, Plan
Zuid (1900-1905, 1914-1917). In zijn Haagse periode
realiseerde hij onder meer het Modemagazijn
Meddens (1913-1915), een groot kantoor voor verzekeringsmaatschappij
De Nederlanden van 1845
(1920-1927), een kiosk op het Buitenhof (1924-
1925) de Christian Science kerk (1925-1926). En
het Gemeentemuseum dat zo’n lange ontstaansgeschiedenis
kende, dat hij de opening in 1935
niet meer heeft kunnen meemaken.
Berlage kreeg in 1919 een eerste opdracht voor
het ontwerp van een museum. In 1927 volgde een
nieuwe opdracht voor een bescheidener programma,
dat in 1929 leidde tot een definitieve opdracht
voor het gebouw dat tussen 1931 en 1935 is gebouwd.
Met deze lange ontstaansgeschiedenis is
het laatste grote werk van Berlage een pendant van
zijn eerste hoofdwerk, de Beurs in Amsterdam, die
eenzelfde versnipperde ontstaansgeschiedenis
kent.
Het Gemeentemuseum is het gebouw met een
van de mooiste entrees van Nederland. Het museum
ligt van de straat af, om geen last te hebben
van het verkeersgedruis en de mogelijke schaduw
van de bomen aan de Stadhouderslaan. De verbinding
tussen de laan en het eigenlijke museum
wordt gevormd door een portico met gevels van
glas. Via een relatief donkere vestibule komt de bezoeker
in de hoge en lichte centrale hal, die het begin
vormt van het parcours door de tentoonstellingszalen.
Deze opzet werkt als een rite de passage,
waarbij de bezoeker uit de dagelijkse realiteit in
de verheven wereld van de kunst wordt geïnitieerd.
Naar aanleiding van de renovatie van het museum
is vorig jaar een boek verschenen dat de geschiedenis
van het museumgebouw en de collectie
behandelt en een uitvoerige beschrijving geeft van
de renovatie, die voor een groot deel bestond uit
het ongedaan maken van alle eerdere ingrepen in
het gebouw van Berlage.
De eigenlijke ontwerp- en bouwgeschiedenis