download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

tionale weerklank. Het radicale en republikeinse
Frankrijk verklaarde de stadhouder in 1793 de oorlog.
Tot het op de been gebrachte Franse volksleger
behoorde een Bataafs Legioen dat uit gevluchte
patriotten bestond. Voor de patriotten was de
Bataafse omwenteling slechts een voortzetting van
het werk dat in 1787 was afgebroken. Het ging niet
om de import van Franse ideeën maar om de mogelijkheid
met Franse steun hun eigen idealen te
verwezenlijken.
Wilschut is er in geslaagd een weinig tot de verbeelding
sprekende maar cruciale episode in de
Nederlandse geschiedenis op verhelderende en
aantrekkelijke wijze te presenteren. Het feit dat hij
Goejanverwellesluis, het symbool van het einde en
de mislukking van de beweging, als kapstok gebruikt
mag hem niet worden aangerekend. Goejanverwellesluis
behoort nu eenmaal tot het collectieve
geheugen op grond waarvan de historicus
zijn publiek kan aanspreken.
Louis Sicking
Nina d’Aubigny, ‘Niet zo erg Hollands’. Dagboek
van een reis naar Nederland (1790-1791). Van een
inleiding en aantekeningen voorzien door Helen
Metzelaar. Vertaling: H. Metzelaar en E.R. d’Engelbronner
(Egodocumenten 21, Hilversum, Verloren,
2001, 187 blz., ISBN 90-6550- 174-6).
Het jaar 1790 was een betrekkelijk kalm jaar in de
woelige eindtijd van de Republiek. De opstand van
de patriotten was enkele jaren daarvoor onderdrukt
en de Fransen waren de Republiek nog niet
binnengevallen. Nina d’Aubigny kon dan ook
rustig in juni van het jaar 1790 met haar ouders,
een zusje en een broer, van Kassel naar Amsterdam
reizen. Op het moment van vertrek was Nina
18 jaar. De familie Engelbrunner – Nina gebruikte
de achternaam van haar moeder – reisde naar Holland
omdat haar vader, die gezantschapsraadsheer
was te Kassel, zijn twee zusters en zijn broer wilde
opzoeken. Het dagboek, of zoals Nina zelf schrijft
haar ‘reisverslag’, begint op de dag van vertrek uit
Kassel en eindigt bijna anderhalf jaar later bij
terugkeer in Kassel.
De eerste paar maanden hield Nina haar dagboek
haast ieder dag bij, maar vanaf oktober 1790
nam de frequentie af. Eenmaal aangekomen in
Holland verbeef de familie aan de Amsterdamse
Keizersgracht. Later logeerde ze enige tijd bij ver-
Boekbesprekingen 37
wanten in Haarlem. Als meisje uit de betere kringen
bracht Nina veel tijd door met het ontvangen
of afleggen van visites, het spelen van spelletjes,
wandelen en het draaien van papillotten. Nina had
veel belangstelling voor muziek en ze kon zeer verdienstelijk
zingen. Haar beschrijvingen van de
muziekavonden waarop ze zelf actief optrad en
haar beoordeling van andermans muzikale kwaliteiten
vormen een belangrijk thema in het dagboek.
Ze beschrijft in detail welke muziek werd
uitgevoerd bij huisconcerten. Daarnaast bezocht
ze ook openbare concerten zoals die bijvoorbeeld
werden georganiseerd in de muziekzaal van Felix
Meritis. Het waren overigens Nina’s muzikale uitweidingen
die Helen Metzelaar ertoe brachten, dit
dagboek te vertalen en te publiceren. Metzelaar,
die onderzoek doet naar de rol van vrouwen in het
18de en 19de-eeuwse Nederlandse muziekleven,
stuitte op het manuscript in het Amsterdamse gemeentearchief.
E.R. d’Engelbronner, de eigenaar
van het manuscript en een verre verwant van Nina,
stemde er in toe dat Metzelaar ook diens vertaling
raadpleegde – het dagboek was oorspronkelijk in
het Frans geschreven – en het verder geschikt
maakte voor publicatie.
Nina beschrijft echter niet alleen soupers, theevisites
en muziek- en toneelavonden. Ze doet ook
uitgebreid verslag van haar toeristische uitstapjes
naar Haarlem, Delft, Leiden, Den Haag en Scheveningen.
In deze laatste plaats zag ze voor het eerst
de zee. Interessant is het verslag van haar bezoek
aan de Leidse universiteitsbibliotheek, het plaatselijke
museum en de botanische tuin. Enthousiast
beschrijft ze de collectie van het natuurhistorisch
kabinet (met daarin onder andere een tarantula en
een bosduivel). Ook het Museum Teylers in Haarlem
werd door haar bezocht. De buitenzijde van dit
museum vond ze niet mooi, maar ze was onder de
indruk van wat er binnenin te zien was, met name
van de elektriseermachine. Het spectaculairste uitje
was ongetwijfeld de meerdaagse reis naar Texel.
Op boeiende wijze beschrijft Nina haar bezoek aan
een schip dat net was teruggekeerd uit Ceylon. Uit
deze uitgebreide verhalen, die de dagelijkse beslommeringen
overstijgen, blijkt dat Nina zeer
onderhoudend kon schrijven.
De politieke situatie in de Republiek behandelt
Nina niet uitgebreid. Een enkele keer meldt ze er
terloops iets over: ‘het gesprek ging in hoofdzaak
over het oproer dat hier geheerst heeft, over vreselijke
gevallen van wreedheid’ (p. 44). Nadat ze het
Oude Mannenhuis in Haarlem heeft bezocht,