download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

‘Rechters in ’t hoochste resort’ 3 van veertien personen op, waaruit de stadhouder zeven nieuwe schepenen moest kiezen. Van een vrije keuze was echter geen sprake, want de stadhouders kozen gewoonlijk personen die de vroedschap had aangeraden door een stip achter hun namen te zetten. In de 17de eeuw hield stadhouder-koning Willem III zich niet altijd aan deze ongeschreven wet, maar na de dodelijke val van zijn paard in 1702 waren de Amsterdammers weer de baas in het eigen schepencollege. Tijdelijke invloed Halverwege de 18de eeuw wist stadhouder Willem IV zich onder bijzondere omstandigheden weer te bemoeien met de Amsterdamse rechtspraak en magistraatbestelling. In de gilden en schutterijen van de stad was in deze periode een sociale beweging ontstaan die de macht van de regenten wilde beperken en invloed wilde uitoefenen op de aanstellingen in stadsbestuur en krijgsraad. Onder druk van deze ‘Doelistenbeweging’ had de stadsregering haar lot in handen gelegd van de nieuwe stadhouder Willem IV. De prins was in september 1748 naar de stad gekomen en verving een groot aantal stadsbestuurders. Door deze ‘wetsverzetting’ mochten slechts drie van de tien burgemeesters, 19 van de 36 vroedschappen en 43 van de 81 regerende en oud-schepenen aanblijven. Na de wetsverzetting dienden Doelisten bij het Hof van Holland een klacht in tegen hoofdofficier Daniël de Dieu (1696-1765). Zij uitten kritiek op zijn lakse vervolgingsbeleid van pamfletschrijvers, die in deze tijd bijzonder productief waren. Begin januari 1749 vroeg het Hof De Dieu om opheldering. De pruikenmaker en oud-Doelist Elie Chatin had het zwakke vervolgingsbeleid van de hoofdofficier ook aangekaart bij de stadhouder. Nu Willem IV zich met de zaak ging bemoeien, vroeg burgemeester Gerard Aarnout Hasselaer (1698-1766) of de hoofdofficier niet beter kon opstappen. De Dieu begreep dat zijn positie onhoudbaar was geworden en nam op 28 januari 1749 ontslag. Zijn plaats in de vroedschap mocht hij behouden. 7 De Dieu’s opvolger Willem Huyghens (1714-1786) kreeg bij zijn aantreden een rechtstreekse opdracht van de stadhouder. Hij diende zijn ambtstermijn te beginnen met een succesvolle actie tegen de belangrijkste verspreiders van pamfletten. 8 In het begin trad hij dan ook hard op tegen makers en drukkers van anti-orangistische geschriften, tot groot ongenoegen van burgemeester Hasselaer. Toen Huyghens een kwaadspreker van de prins liet arresteren, vond Hasselaer dat dit gebeurd was ‘tegens het recht der Amsterdamsche burgerije’. Hij voegde er aan toe: ‘en dat [door] een karel die ik selver schout gemaakt heb’. 9 Twee jaar later was Huyghens alweer veel minder daadkrachtig. In april 1751 benoemde de prins de drie jaar eerder door hem afgezette oud-burgemeester Pieter van de Poll (1703-1766) tot baljuw van Amstelland. 10 Een groep dronken mannen kwam de nieuwe baljuw per boot ‘feliciteren’, zo schreef een contemporaine pamflettist. De bacchanten gaven voor de woning van Van de Poll een serenade met de tekst: ‘Den prins is stadhouder; maar d’oude regenten weer boven!’. 11 Hoewel 7 F.J.L. Krämer, ‘Bescheiden betreffende de Doelistenbeweging te Amsterdam in 1748’, Bijdragen en mededelingen van het Historisch Genootschap 28 (1907) 342-458, aldaar 433-436; N.J.J. de Voogd, De Doelistenbeweging te Amsterdam in 1748 (Utrecht 1914) 214-216; Hell, ‘Kennen, respecteren ende gehoorsamen’, 34-35. 8 De Voogd, Doelistenbeweging, 216-218. 9 W. Bentinck van Rhoon, Briefwisseling en aantekeningen van Willem Bentinck, heer van Rhoon (tot aan de dood van Willem IV, 22 oktober 1751) II, C. Gerretson en P. Geyl (red). (WHG, 3e serie, nrs. 85, 86; Den Haag 1976) 2e stuk, 392. 10 P. Geyl, Revolutiedagen te Amsterdam, augustus-september 1748. Prins Willem IV en de Doelistenbeweging (Den Haag 1936) 97-98. 11 Knuttel nr. 18296: Echt verhaal van ‘t voorgevallene in Amsteteldam op woensdag den 14de April 1751 op de Heere Graft tussen de Leydse en Spiegel straaten, by de gelukwensinge over de verkiezinge van den Heere Pieter van der Poll ten Baillieu over Amstelland etc. etc. (14 april
4 ‘Rechters in ’t hoochste resort’ hoofdofficier Huyghens dit soort laster van Willem IV had moeten aanpakken, maakte hij er geen werk van. De procureur-generaal van het Hof deed hierover zijn beklag bij Willem Bentinck (1704-1774), de belangrijkste adviseur van het stadhouderlijk hof. Hij begreep niet waarom Huyghens had stilgezeten, terwijl hij de lasteraars met weinig moeite zou kunnen vinden en oppakken. De meest schandalige satires tegen de prins en de overheid werden in Amsterdam gedrukt en verkocht, zonder dat er iemand werd gearresteerd, aldus de procureur-generaal. Bentinck kon dit nauwelijks geloven. Hij besprak de gebeurtenissen met prinses Anna, maar zij was van mening dat er niet moest worden ingegrepen. 12 In de jaren vijftig van de 18de eeuw was de invloed van de stadhouder op Amsterdam snel afgenomen. Bij de wetsverzetting van 1748 had Willem IV het recht gekregen om twee burgemeesters en twee schepenen te kiezen. Dit ‘recommandatierecht’ werd na zijn dood, drie jaar later, door Amsterdam beperkt tot de keuze van twee schepenen. Bovendien behaalde de staatsgezinde partij in dat jaar een glansrijke overwinning op de orangisten bij de burgemeestersverkiezingen. Met het invoeren van een ‘Correspondentie’, waarbij ook hoofdofficier Huyghens zich aansloot, werden aanhangers van Oranje voortaan buiten de stadsregering gehouden. Het achterliggende doel van de overeenkomst was te voorkomen dat de stadhouder opnieuw inbreuk zou kunnen maken op de stedelijke privileges. Met het overlijden van prinses-gouvernante Anna van Hannover in 1759 verloor de stadhouderlijke partij tevens de invloed op de benoeming van de schepenen. Anna had zich, evenals Willem III, niet altijd aan de aangestipte namen gehouden en haar eigen protégés tot schepenen gekozen. Na haar overlijden was het gedaan met deze invloed op de Amsterdamse magistraatbestelling: stadhouder Willem V accepteerde zonder morren de ‘getuttelde’ kandidaat-schepenen op de nominatielijst van de vroedschap. 13 Gedelegeerde rechtsmacht Naast de macht over schout en schepenen hing de autonomie van de Amsterdamse rechtbank samen met de invloed van hun stad op de gewestelijke Statenvergadering. 14 De gedeputeerden in Den Haag stonden liever geen machtsuitbreidingen van de hogere gerechtshoven toe als dit ten koste ging van de rechtsmacht van hun lastgevers. Een belangrijke overwinning voor de lokale rechtbanken vormde het besluit van de Staten van Holland van 10 september 1591. Hierin werd bepaald dat beschuldigden die hadden bekend en bij een lagere rechtsinstantie waren veroordeeld in een ‘extraordinaire’ strafprocedure, niet meer in hoger beroep konden gaan bij het Hof of de Hoge Raad. ‘Extraordinair’ betekende dat de verdachte geen recht had op verdediging of inzage in de stukken en meestal in voorarrest werd gehouden. In tegenstelling tot wat de term doet vermoeden, werd ongeveer 90 procent van de strafzaken extraordinair gevoerd. Dankzij het besluit van de Staten was een bekentenis (confessie) belangrijker geworden dan overtuiging van schuld (convictie), omdat er dan geen hoger beroep meer mogelijk was (confessus non appelat). Dit had een toename van het gebruik van tortuur bij het afdwingen van een bekentenis tot gevolg. 15 Bovendien verboden de 1751). 12 Bentinck van Rhoon, Briefwisseling II, 532-536: Journaal van Willem Bentinck, 2 mei 1751. 13 Johan E. Elias, Geschiedenis van het Amsterdamsche regentenpatriciaat (‘s-Gravenhage 1923) 188-192, 221, 225; J.Z. Kannegieter, ‘Magistraatbestelling te Amsterdam in de tweede helft der achttiende eeuw’, Tijdschrift voor geschiedenis 44 (1929) 57-62. Over het ‘tuttelen’: Bontemantel, Regeeringe II, 232, 234, 235, 240, 244, 245. 14 O.a. A.H. Martens van Sevenhoven, De justitiële colleges in de steden en op het platteland van Holland (Utrecht 1912) 9-10. 15 Faber, Strafrechtspleging, 141-147.
Page 1 and 2: nummer 1 34e jaargang * 2002
Page 3 and 4: Inhoud 34e jaargang nr. 1, 2002 Maa
Page 6 and 7: Maarten Hell ‘Rechters in ’t ho
Page 10 and 11: ‘Rechters in ’t hoochste resort
Page 22 and 23: van een burcht die op zichzelf gezi
Page 24 and 25: se repertorium van Potthast. 1 Alle
Page 26 and 27: gers hebben bij sommige opstellen,
Page 28 and 29: eeuw zorg droeg voor de afwatering
Page 30 and 31: de ontwikkeling als het ware beslot
Page 32 and 33: len vervangen. In 1980 sloeg het ke
Page 34 and 35: Klassieken, werd vervangen door een
Page 36 and 37: David Baute, Cort relaas sedert den
Page 38 and 39: kapers niet in de context van zijn
Page 40 and 41: eerder in de inleiding of in de ver
Page 42 and 43: tionale weerklank. Het radicale en
Page 44 and 45: stilstand op 18 oktober 1799 te Alk
Page 46 and 47: geheim’ (p. 7-59), een persoonlij
Page 48 and 49: terug. De familie Copijn, waarvan n
Page 50 and 51: me bladspiegel op een goede kwalite
Page 52 and 53: vooral naar de recente stadsuitbrei
Page 54 and 55: nen en sober gehouden versiering. D
Page 56 and 57: woord kunnen lezen, de lezer te lat
Page 58 and 59:
lijk niet in de Nederlandse neutral
Page 60 and 61:
G.B. Urhahn en L. Vrolijks, Wonen i
Page 62 and 63:
twee verdedigingslinies; om precies
Page 64 and 65:
schappen weigeren bij voorbeeld een
Page 66 and 67:
Afb. 4 Oefening veldartillerie in i
Page 68:
1 | 2002
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?