[PDF] Stad en land - Centraal Planbureau

STAD EN LANDHet monocentrische model van de stad geeft zicht op de reikwijdte van de externe effecten vaninfrastructuur en publieke voorzieningen. Deze reikwijdte strekt zover als het effect van eenvoorziening op het lokale grondwaardesurplus voelbaar is. Hier is het subsidiariteitsprincipevan toepassing, dat eerder ter sprake kwam bij de bespreking van de financiering van groteinfrastructurele projecten. Dit principe houdt in dat de politieke besluitvorming over publiekevoorzieningen moet plaatsvinden op het laagst mogelijke niveau waarop het merendeel van deexterne effecten van een voorziening is geïnternaliseerd. Hoe hoger het niveau waaropbesluitvorming plaatsvindt, des te groter zijn de belangenverschillen en de hold-up problemen,en des te hoger zijn dus de transactiekosten om tot een goed besluit te komen. Hetmonocentrische model van de stad suggereert dat de meeste van die externe effecten destadsgrenzen niet overschrijden. Vaak vallen die stadsgrenzen samen met de gemeentegrenzen.Bij de grote stedelijke agglomeraties hebben de externe effecten een groter bereik en zullen ookde randgemeenten rond een centrumgemeente daarvan de gevolgen merken. A priori lijkt deprovincie in de meeste gevallen géén logische eenheid van besluitvorming, omdatprovinciegrenzen niet samenvallen met een logisch cluster van economische activiteiten.Echter, de analyse van het grondwaardesurplus maakt het mogelijk om dit a priori oordeel loste laten en te vervangen door een empirisch gefundeerd oordeel. Het feit dat in hoofdstuk 5bleek dat 77 % van de verschillen in grondprijzen zich laat verklaren, maakt dat de conclusiesvan een dergelijke analyse zeer robuust zijn omdat het onwaarschijnlijk is dat belangrijkeexterne effecten buiten beschouwing zijn gebleven.Een eerste manier om zicht te krijgen op de reikwijdte van de externe effecten is figuur 5.1,waar per voorziening is weergegeven hoe ver mensen bereid zijn daarvoor te reizen. Het eerstedat opvalt, is dat mensen veel verder willen reizen voor hun werk dan voor allerlei anderevoorzieningen. Dit spoort met de conclusie dat de consumptiemotieven bij de stadsvormingtegenwoordig van groter gewicht zijn dan productiemotieven. Anders geformuleerd: het woonwerkpatroonin Nederland is tegenwoordig te divers om nog met een simpel monocentrischmodel van de stad te kunnen beschrijven. Deze conclusie wordt bevestigd door figuur 2.7,waarin het woon-werkverkeer in Nederland in kaart is gebracht. Hierin is voor de meestestedelijke agglomeraties het stervormige patroon van woon-werkverkeer herkenbaar datkenmerkend is voor de monocentrische stad met een CBD/centrumgemeente dat als werklocatiedient met daaromheen de slaapsteden/randgemeenten waar de werknemers wonen die in hetCBD werken. Maar daarnaast zijn er ook nog substantiële stromen kriskras tussenagglomeraties die zich van de logica van de monocentrische stad weinig aantrekken. Uitgaandevan forensenstromen beslaat de grootste stedelijke agglomeratie van Nederland, Amsterdam, dezeshoek Hoorn-Castricum-Zandvoort-Warmond-Hilversum-Almere. De GSA-Haarlem is in depraktijk volledig in dit gebied geïntegreerd. Er is een omvangrijke forensenstroom van mensendie wonen in Haarlem en werken in Amsterdam. Dit gebied beslaat grote delen van deprovincies Noord-Holland en Flevoland, en kleine stukjes Utrecht en Zuid-Holland. Deze100