[PDF] Stad en land - Centraal Planbureau

STAD EN LANDDit resultaat, dat de groei van steden nagenoeg onafhankelijk is van hun huidige omvang, geldtook voor bedrijven. Ook daar zegt de huidige omvang niets over de kansen en bedreigingenvoor de nabije toekomst. Het enige verschil tussen steden en bedrijven is dat de onzekerheid bijbedrijven nog veel groter is dan bij steden, tot wel een factor tien toe. Xavier Gabaix laat ziendat onafhankelijkheid van de groei van een stad van zijn huidige omvang mechanisch leidt toteen zeer specifieke vorm voor de verdeling van de omvang van steden. Die vorm staat bekendals de rank size rule, ofwel de wet van Zipf: de grootste stad in een land is twee keer zo grootals de tweede stad, drie keer zo groot als de derde stad van het land, vier maal zo groot als devierde, enzovoort. Deze wet leidt tot een scheve verdeling van steden en een scheve verdelingvan de bevolking over de steden: enkele grote steden bevatten een disproportioneel groot deelvan de bevolking. Wiskundig leidt deze wet tot een lineair verband tussen de logaritme van debevolkingsomvang en de logaritme van het rangnummer, in zijn meest pure vorm zelfs met eenrichtingscoëfficiënt gelijk aan min één.Figuur 3.2 toont de relatie tussen de grootte en de rang van de honderd grootste gemeenten vanNederland over de tijd gebaseerd op informatie uit de volkstelling. Hierbij is de teleenheid nieteen welgedefinieerde stedelijke agglomeratie, maar een gemeente. Echter, de gemeentenVlaardingen en Schiedam zijn inmiddels feitelijk volledig geïntegreerd in de bebouwde komvan Rotterdam, Wassenaar, Leidschendam en Voorburg in Den Haag, en Amstelveen, Diemenen Duivendrecht in Amsterdam. Het gebruik van gemeenten in plaats van agglomeraties leidtdus tot een vlakkere verdeling, omdat de bevolking van randgemeenten dan niet wordtmeegerekend. De figuur laat zien dat de wet van Zipf 150 jaar geleden in zijn pure vormnagenoeg perfect opgeld deed: de richtingscoëfficiënt is nagenoeg gelijk aan min één. In deloop van de jaren varieert de richtingscoëfficiënt. Tot aan het begin van de vorige eeuw in deperiode van industrialisatie neemt hij toe om vervolgens geleidelijk af te nemen tot een waardesubstantieel kleiner dan één. De rank size rule is dus vlakker gaan verlopen, oftewel degrootteverdeling van Nederlandse gemeenten is in de loop van de vorige eeuw plattergeworden. Dit wordt gedreven door een proces van geleidelijk aan groter worden van de kleineen middelgrote steden en de relatief beperkte groei van met name Amsterdam. Rotterdam enDen Haag zijn in deze periode wel relatief sterk gegroeid. De trend naar een afvlakking van deverdeling zet zich ook door na 1971, zoals blijkt uit figuur 3.3. De gegevens in figuur 3.3kunnen overigens niet zonder meer worden vergeleken met die in figuur 3.2, omdat een anderegemeentedefinitie wordt gehanteerd. Dit verklaart de grote daling van de richtingcoëfficiënttussen 1971 en 1980. Hoewel de hier gepresenteerde analyse is gebaseerd op debevolkingsaantallen per gemeente en niet per agglomeratie wat dus leidt tot een lagere Zipfcoëfficiënt– blijkt ook uit andere studies dat de Nederlandse verdeling van stadsomvangrelatief vlak is. De trend tot vlakker worden is overigens ook in andere landen zichtbaar.36