Zilver Magazine - Winter 2022

De marke had ook een sociale kant. Er werd voor
elkaar gezorgd. Arme mensen, de brinksitters of
arbeiders die het hoofd niet boven water konden
houden, kregen kleding en turf of brandschadden
(plaggen) voor het open vuur. Brinksitters waren
lieden die illegaal op de woeste grond in een
hutje woonden. Die bouwden ze ’s nachts. ‘Als
’s morgens de schoorsteen brandde, dan mocht
het bouwsel blijven staan. Maar die brinksitter moest
wel vijf gulden betalen voor drie scheppel land.’
Markeschuld werd betaald door belasting die de
bewoners opbrachten en het onderhoud kwam uit
de opbrengst en verkoop van bomen en ont gonnen
woeste grond. Boetes voor overtredingen kwa men
in de markekas. Dat kon het clandestien omzagen
van bomen zijn, teveel turf afsteken van de woeste
gronden, het niet onderhouden van de telgenkaamp
of het buiten de marke verkopen van producten.
Markeboek
Joop Kroeze heeft veel informatie kunnen halen uit
het oude markeboek Azelo dat in het gemeentelijk
archief bewaard ligt. Hierin staan onder meer
de plekken opgetekend waar de markestenen zouden
moeten liggen. Maar ook dat op 23 september 1782
een nieuwe markepaal is geplaatst tussen Azelo
en Zenderen, omdat de oude was afgebroken.
Dit moet ongeveer op de oever van de beek tegen
Wilminks Maate achter de Lette geweest zijn. ‘De
ene partij, in dit geval Azelo, moest de paal leveren
en de andere, Zenderen, moest hem plaatsen, zo
waren de afspraken. Er ging een vat bier mee om de
zaak te beklinken.’
‘We blijven zoeken, er moeten
nog stenen te vinden zijn.’
Opheffen van de marken
De bezetting door de Fransen rond 1800 betekende
nieuwe regels en wetten. Zo kwam er onder meer
een herindeling in gemeentes die grotere gebieden
dan de bestaande marken omvatten. Hierdoor verdwenen
de marken. ‘In 1810 wordt in een vergadering
gesproken over het opheffen van de marke
Azelo. Men komt echter niet uit de verdeling van de
woeste gronden. Het duurt nog tot 1841 tot de baron
van Twickel erop aandringt om een besluit te nemen.
Immers, de marke Zenderen is al verdeeld en grenst
aan Azelo. Uiteindelijk wordt beslist dat de grootste
boeren het grootste stuk land krijgen en de kleinere
en kleinste boeren naar ratio een kleiner stuk. Zo
is het landgoed Twickel een heel stuk uitgebreid,
want zij hadden reeds de meeste grond in handen.
Zij kregen zes van de tien gewaarde boeren erven
toegewezen. Dat waren de erven die bij het ont staan
van de marke bestonden, dus de oudste boerderijen.
Deze erven waren tevens stemgerechtigd in
de marke.’
Kaart met Markengrenzen 1952. Afbeelding: www.markegrenzen.nl
De markestenen waren niet belangrijk meer en
menig boer groef ze in omdat ze in de weg lagen.
Sommigen verdwenen zelfs helemaal. Het is dus
geen eenvoudige klus om alle stenen weer op hun
plek te krijgen. Joop Kroeze: ‘Azelo moet ongeveer
zestien markestenen gehad hebben. Drie daarvan
liggen vlak bij mijn huis. Ze zijn allemaal genummerd
en voorzien van een bordje of een inscriptie.’
Zo ontdekte Kroeze bij het Rigtershoes in Zenderen
een steen die daar niet hoorde. ‘Hierin waren
de letters SAD gekerfd en het nummer 11. Staat
voor Sindron, de oude naam van Zenderen. AD
is Ambt Delden. 11 is het nummer van de steen.’
Na veel overleg met instanties en de nodige vergunningen
kon de steen uiteindelijk terug naar
zijn oorspronkelijke plaats aan de Bornerbroeksestraat
tegenover de Hondeborg. ‘Er ligt ook nog
een steen in het Stadsmuseum in Almelo. Die hoort
eigenlijk in Zenderen te liggen aan de weg Albergen
Zenderen. Of het ooit lukt om hem daar te krijgen
is de vraag, een museum geeft niet graag iets weg
uit de collectie.’
Rond de marke Azelo liggen nu vijf stenen op hun
plek. ‘We blijven zoeken, er moeten nog stenen
te vinden zijn, vooral als ze ooit door boeren zijn
ingegraven. Er zijn fanatieke leden bij het platform
die met een gps op pad gaan. Ik houd het bij prikken
in de grond. Zodra ik op iets stuit begin ik te graven.
Is de steen verdwenen en weet ik zeker dat hij op
een bepaalde plek gelegen moet hebben zoals het
markeboek aangeeft, dan leggen we er een replica
neer.’ Joops ogen beginnen te glinsteren. ‘Altijd
weer leuk als je echt iets gevonden hebt. Dat is
geschiedenis, dat maakt de cirkel rond.’
.41
ZILVER WINTER 2022 / 2023