Zilver Magazine - Winter 2022

CULTUURHISTORIE. JAN SCHOENAKER
Foto Carlo ter Ellen / De Twentsche Courant Tubantia
.84
Hoogtepunten
Hoewel Jans oeuvre veel meer omvatte dan alleen
gebrand schilderde ramen, is hij daar toch het
meest beroemd mee geworden. Zijn belangrijkste
opdrachtgever was de katholieke kerk. In menig
parochiekerk zijn ramen te vinden van Schoenaker,
in en buiten Twente, maar ook in het buitenland. Hij
beschouwt de drie kerkramen uit 1950-1951 voor de
laatgotische, hoge zijbeuk van de Plechelmusbasiliek
in Oldenzaal als zijn eerste hoogtepunt. Hij is
daarbij in zijn kleurenpalet duidelijk geïnspireerd
door de donkere, maar kleurrijke ramen in de
kathedraal van Chartres, Frankrijk. In de decennia
daaropvolgend gaat hij veel meer lichtgekleurde
tinten gebruiken.
Een tweede hoogtepunt vormde de dertig jaar
lange opdracht om 43 ramen te maken in de kerk,
pastorie en aula van de Saasveldse Plechelmuskerk,
op de met grachten omgeven oude huisplaats van
de havezathe Saterslo. Hij kon de opdracht goed
gebruiken. De katholieke kerk maakte een woelige
periode mee: modernisering, zoals besloten tijdens
het Tweede Vaticaans Concilie in 1965 en door
het pausschap van Johannes XXIII. De beatmis
deed zijn intrede, de Latijnse liturgie werd op
een zacht pitje gezet, het altaar werd naar voren
gehaald en de priester stond nu met zijn gezicht
naar de gelovigen. De eeuwenlange traditie van het
verfraaien van de kerk met beelden en kleurrijke
gebrandschilderde ramen paste daar niet meer bij.
‘Schoenaker vreesde dat ze
hem, van katholieke huize,
niet zouden accepteren.’
Schoenaker moest, naast zijn ‘reddingsboei’ in Saasveld,
noodgedwongen overschakelen op ‘andere takken
van sport’ in de kunst. Hij legde zich toe op het maken
van portretten, zoals alle rectors magnifici van de
Twente Universiteit. Van 1968 tot 1984 verdiende
hij zijn boterham als docent tekenen, twee jaar aan,
jawel, het Carmellyceum en daarna aan de afsplitsing,
het Thijcollege, in Oldenzaal.
‘Ik was van het houtje’
Een derde hoogtepunt in ‘het schilderen met glas’
voor Jan Schoenaker werd de grote opdracht voor de
beglazing van de Nederlands Hervormde dorpskerk
van Hellendoorn. Dit werk werd ontworpen en
uitgevoerd in de jaren 1960-1962, gelijktijdig met de
restauratie van de kerk door de bekende Almelose
architect, regionalist, kenner en tekenaar van de
landelijke bouwkunst Jan Jans. Ik woonde naast
de familie Jans in de G.K. van Hogendorpstraat en
herinner mij dat ik samen met hem en zijn zoon
Everhard het restauratieproject bezocht. Jan Jans
dacht meteen aan Jan Schoenaker als de ideale
glazenier voor dit project. Ze hadden elkaar leren
kennen toen ze na de Tweede Wereldoorlog samen
het verzetsmonument voor Oldenzaal mochten
maken. Jaren later liep Everhard Jans een half jaar
stage bij Jan om het brandschilderen onder de knie
te krijgen.