2012-normalen for nynorsk rettskriving - Språkrådet

vert tekne ut or norma (æsa, fræsa, gjæta, sæte og skræma) og dessutan nokre med e fyre r(her, ser). Det er bokmålet, med si uhistoriske fordeling av desse vokalane, som her erpremissleverandøren. Fordelinga av o og å vert likeins rota til når nemnda kneset drope m. ogtola v., men stryk dei tilsvarande brote m. og flote m. (hovudformer i læreboknormalen). Detopphavlege prinsippet går tydeleg fram av partisippa (har) brote og flote; her har bokmåletbrutt og flytt, og skrivemåtane har soleis alltid fått vera i fred.Andre gjennomgåande drag er at høge, historiske vokalar vert tekne ut, t.d. i-en i ord somlippe, smikka og vinstre, u-en i fumla, sumla og sume og y-en i styrd og sylgje, og at høvet foreinskildkonsonant, serleg -m-, forsvinn i ei rad ord, t.d. romet, røma, tome, tøma og dei altnemnde skræma og sume. Ein skrivemåte som styrd kan verka kunstig på mange, men fylgjerAasens prinsipp om rd for det som i målføra anten har vorte r eller «tjukk» l; stør og støl erher ortofone former, som om me skulle skriva *gar og *gal for gard eller *har og *hal forhard. Slik er det heile vegen; nynorskformene er oftast grunnlagde i ein historisk analyse avtilhøvet mellom dei ulike målføreformene, i motsetnad til i bokmål, der ein gjerne har tekeopp norske ord i ei ortofon, uhistorisk form. Døme på det i rettskrivingsframlegget er stri f.‘hardt strev’, i motsetnad til strid m. ‘usemje’, og vrien adj. ‘vrang’, i motsetnad til vriden,partisipp av vri(da). Her favoriserer nemnda altso prinsippa – eller skorten på prinsipp – ibokmålet framfor å styrkja dei prinsippa som ligg til grunn for nynorsken.Ein peikepinn om i kor stor grad framlegget til ny rettskriving hindrar ein tradisjonellnynorsk, kan me få ved å sjå på språket åt ein av dei fremste attdiktarane til nynorsk i dag,Johannes Gjerdåker. Ein gjennomgang av Odar av Horats. Tredje samling (Samlaget 2010)syner at Gjerdåker berre på seksti sider med dikt nyttar ei mengd former som nemnda no viltaka ut or norma: pret. på -de i førde, lærde og tolde, partisipp bortførd, pres. fær og slær, adj.lokkut, pron. honom, talordet tri, lippa, vinstre, ukse, sturta, herar, skræma, skræmeleg, mælte(opp), hanga, ovund, ovundsjuk, leikety, togverk, mod (livsmod, ovmod), idrott. Eit snøgtgjennomsyn av tab. 2 kunne lett gjeva det inntrykket at nemnda for det meste tek ut sjeldsynteog lite aktuelle ord, men alle nedslaga hjå Gjerdåker syner at det ikkje er tilfellet; mange avdesse orda og formene er heilt sentrale i den nynorske tradisjonen.Konklusjon: Framlegget til ny rettskriving for nynorsk vil føra den offisielle nynorskenmange hakk i retning bokmål og stengja ute høvet for å skriva ein eintydig og sermerktnynorsk. Framlegget bør difor avvisast.Alternativt framlegg: Det som skortar i arbeidet med ny rettskriving, er eintydige prinsipp forutveljinga av former. Det einaste nokolunde objektive prinsippet nemnda held seg med, erfrekvensteljing. Men, som me har sett, fører det til at bokmålsformene vert favoriserte iurimeleg høg grad. Det prinsippet burde difor vore «tøymt» av andre, meirtradisjonsorienterte prinsipp. Eg kunne tenkja meg desse prinsippa for ei «tydeleg, enkel ogstram» norm for nynorsk:1. Den nye rettskrivinga skal lagast på grunnlag av den gjeldande norma. Det skal ikkjeintroduserast nye former.2. Former som alltid har vore ein del av nynorsken (sidan Aasen), vert «freda».(Grunngjeving: Det tek vare på tradisjonen og tryggjar stabilitet.)3. Former som har kome inn i rettskrivinga med det føremålet å nærma nynorsken tilbokmålet, vert tekne ut or norma.(Grunngjeving: Det set opp tydelege grenser mot bokmålet, som er naudsynte i denserleg pressa situasjonen som nynorsken er i.)53