12. Sayı; TURAN-SAM SONBAHAR Sayısı, 2011

TURAN-SAM * YIL: 2011 * CİLT: 3 * SAYI: 12 * SONBAHAR 2011TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ DERGİSİwww.turansam.orgbağımsızlığın 20. Yıldönümünü kutlayan Moldovanın terkibinde olan Gagauz Yeriözerk bölgesinde bugün artık “Türk” kelimesi de ancak Türkiye Türklerine aitedilmektedir. Sovet döneminden kalma Türk kelimesinden korku halen davametmekte olduğu gözükmektedir.Türk kelimesinden böyle bir fobiya hissedilmektedir. Mesela, gagauz dilindetemiz, rusçasız konuşulduğu zaman, “Bu Türkçe lafeder” diyenler çoktur.Bu kitapta “Gagauzların zanaatları”(meslekleri) bölümünde çiftçiliğin enönemli olduğundan bahsediliyor. Burada gagauzların folklorundan da güzel örnekverän M. Çakır, şöyle yazıyor: “Gagauzların arasında var her türlü ustalar, amagagazuların baş zanaatı çiftçilik. Onu yapêrlar gagauzlar ii,...Gagauzlar taa çokbeenerlär çiftçilii, neyi gösterer onnarın türküleri hem adetleri. Açan gagauzlardaduuêr uşak, onun göbeenä koyerlar bir parça ekmek, hem dä keserlär bir parşa göbektä koyerlar onu puluk üstünä- ki o olsun ii, çalışkan çiftçi. Açan gagauzka sallangaçtasallêêr kendi uşaanı, çalêr ona “Uyu - uyu da büük olasın hem dä tarlaya gidäsin,tätünä yardım edäsin” , “Uyu uyu kızım, da büük olasın hem dä mamuya bezdokuyasın, gölmek dikäsin, hem mamuya herbir iştä yardım veräsin...”“Muzıka, çalgılar hem gagauzların dansları” adlı bölümünde o zamanlarkullanılan çalgı aletleri ve danslar, türküler, oyunlar geniş yer almaktadır. Araştırmasonucunda M. Çakır “Gagauzların türküleri minor melodiyalı, kasavetli, kederli,dargınnı, kahırlı. Gagauzların türkülerindän görüner, ani onnar çok zorluk çekmişläreski vakıltlarda” kanaatine gelmiştir.“Gagauzların düün adetleri” adlı bir araştırmasında kız isteme adeti,“sözleşmäk” adeti, düğün sırası, düğün sonrası adetleri gösterilmektedir. Buradagiyim-kuşam adları, musiki aletlerinin adları, düğünde ve nişanda verilen hediyelerinadları verilmekltedir (1, 97).“Prut hem Dnestr aralarında Moldovadakı kasabaların, komunaların,küülerin hem fermaların türk-tatar adlarının açıklamaları hem bu adlarlanibaalı korunmuş kimi legendalar” adlı kitabında Basarabiyada olan köy ve kasabaadlarının etimolojilerini araştırmış ve köylerle ilgili efsaneleri kaleme almağaçalışmıştır (1, 108).M. Çakır gagauz köylerini gezip, yeri geldikçe, orada yaşamış türlü alanlara aitbilgiler edinmiştir. Onun tüm araştırmaları tanınmış araştırmacılara istinat ederek buyapılan araştırmalar onun yüksek eğitimli ve milletçi olduğu belli etmektedir.M. Çakırın “Gagauzca-rumınca sözlüğü” de gagauz araştırmacıları için birmerak kaynağıdır. M.Çakır türlü yazı grafikalarında yazdı: 1918 yılına kadar eskirusça alfabesinde, sonra rumın alfabesinde. Rumın alfabesi ve orfografisi gagauzkelimelerinin okunuşunu zorlaştırmış, ama her iki grafikada çıkan ilk gagauzçakitapların basılamsı ve insanların içine yayılması gagauzların da bir halk olarak başkahalklarla bir arada durmasını sağladı.Din hizmetçisi, protoiyerey M. Çakır Gagauz kilisesine gagauzça dualarıgetirdi.V. A. Moşkov Gagauzların Basarabiyaya Balkanlardan kendi papazlarıylagelmeğini ve onların aralarında karamanlı kitaplarının bulunduğunu birkaç yazısındayazmıştır. O gagauzların arasında yaygın olan Türkçe dualar için bahs ediyor“Karamanlıyca yazılan bu kitabların (Bibliya, Evangelie, Psaltır, Dua Kitabı h.b.) çokpahalı olduklarına bakmayarak bazı gagauzlarda varmış ve de çok beğenilen, ezbersöylenen kitaplardanmış. Türk dilinde yunan harflarıyle yazılı olan bu kitapların,39