12. Sayı; TURAN-SAM SONBAHAR Sayısı, 2011

TURAN-SAM * YIL: 2011 * CİLT: 3 * SAYI: 12 * SONBAHAR 2011TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ DERGİSİwww.turansam.orgTürkmenistan - Tarihi açıdan bakacak olursak Türkmenistan da diğer ikikıyıdaş ülke (Azerbaycan ve Kazakistan) gibi hemen hemen aynı kaderi yaşamış birülkedir. Bahs etdiğimiz diğer iki ülkede olduğu gibi burada da aynı dönemde, yaniegemenlik kazandığı yıllarda ekonomik hayat sanki bir enkaz altında idi. Ama, bügünkihalini kısaca tanımlarsak diye biliriz ki, Türkmenistanın enerji ve politika tiyatrosundagosterdiyi performans sıfırdır. Çünki Türkmenistan adı geçen iki ülke gibi yabancısermayeni kendi tarafına çekmekte pek de başarılı olmamış ve kayda değer adımlaratamamışdır. Çünki, enerji kaynaklarına yapılan yatırımların büyük kısmını Azerbaycanve Kazakistan kendi üzerine çekmiştir.Hazar üzerinden komşuları olan ülkelerde (Azerbaycan ve Kazakistan)ekonomik hayatda bir liberalleşme söz konusu iken, Türkmenistan hükumetininyürütdüğü ve Sovyetlerden kalma merkezcilik ve tekelcilik politikası ise zaman zamankonşu ülkeleri tarafından tepki ile karşılanmıştır. Türkmen eneji politikasında da enönemli sorun sıkı devlet kontrolüdür. Bu da ülkeye yapılacak uzun vadeli yatırımlarınhızını aksatmaktadır.Bağımsızlığından sonra Türkmenistan kendi doğal gazının belli bir kısmını dışaçıkarmak için partnerler aramaktaydı. Çünki ülkedeki petrol ve gaz hatları Sovyetdöneminin kalıntıları olduğundan, bir tarafdan da enerjinin kalkınması için teknolojikkısıntılar halen durduğundan ülke ekonomisinde bir aksaklık görülmekteydi. Bu daRusyanın tabii ki, hiç gözünden kaçmamaktaydı ve Gazprom araçılığıyla Türkmendoğal gazını ucuz fiyata alıb Avrupaya paha, daha doğrusu istediyi fiyata satmayabaşlamıştır (İşcan, 2010).Doğal gazın az bir miktarı ise düşük kaliteli borularla İrana sevk edilmektedir.Bütün bunlara karşın Türkmenistana olan ilgi yok düzeyinde değil. ÇünkiTürkmenistanın bakir doğal gaz rezervleri bölgenin en önemli siyasi aktörlerinden olanTürkiyenin dikkatinden kaçmamıştır. 1991`den itibaren Türkiye zaten, TürkmenistanBaşkanıyla ABD destekli Trans-Hazar boru hattının inşaası için görüşmeleryapmaktadır. Amaç, Türkmenistan doğal gazının Hazar altından geçmekle Kafkasyaüzerinden veya İrandan geçmekle Türkiyeye, buradan da dünya pazarlarına sevkedilmesidir. Ama, kendi bölgesel gücünü halen korumak için Rusya doğal olarak bunatepki göstermekte ve Hazarın eko-sisteminin güvenliğinin önde gelmesi fikrinidesteklemektedir. Türkmenistan dış poltikasındakı diğer bir husus ise Hazardakı bazıpetrol kaynaklarının paylaşılamaması yüzünden Azerbaycan ile yaşadığı tartışmadır vebu tartışmalarda Türmenistan sık sık Hazardakı “Azeri” ve “Çıraq” yataklarınınkendisine ait olması ile ilgili sovyetlerden kalma sınırlama haritasını (delimitation map)ortaya koymaktadır. Türkmenistanın merhum Devlet Başkanı Saparmurat Niyazovkendi yönetimi devrinde Azerbaycanı kenidisine ait petrol yataklarını benimsemektesuçlamakla kalmamış, kendi konuşmalarında “Hazarda kan kokusu var” ifadesini dekullanmaktan kaçınmamıştır (Musa, 2010).Türkmen doğal gazı için alternatif bir hatt ise Türkmenistan-Afganistan-Pakistan(TAP) projesidir. Hindistan ise yeterli doğal gazın olması halinde hattı kendisine kadaruzatmalarını düşünmektedir. Hindistan ayrıca boru hattının Hindistana uzanmasınıdeğil, Azerbaycan ve Özbekistanı da kapsamasını istemektedir. Ama, boru hatlarının birkaç ülkenin arazisinden geçerek dünya pazarlarına petrol taşıması güvenlik açısından dabiraz sorunludur. Çünki, Afganistanda halen sürmekte olan askeri rejim ve Pakistandaolan gizli terrör örgütleri (Taliban) hattın güvenliği için sorun oluşturmaktadır. Yani,uzun mesafeli hatt kendisi ile birlikte bazı sorunlar getireceyi için güvenlik tedbirlerinisağlamak zorundadır. Fakat, İran-Afganistan-Pakistan hattını desteklemeyen ABD11