12. Sayı; TURAN-SAM SONBAHAR Sayısı, 2011

TURAN-SAM * YIL: 2011 * CİLT: 3 * SAYI: 12 * SONBAHAR 2011TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ DERGİSİwww.turansam.orgşirkətlərinin də iştirak etdiyi layihələr çərçivəsində genişlənmişdir. Məsələn, 2005-ciilin noyabrında Türkmənistanın neft-qaz yataqlarının istismarının artırılmasıməqsədilə “Türkmənneft” Dövlət Konserni ilə Türkiyənin “Çalık-Enerji” şirkətiarasında 240 milyon dollar dəyərində yeni müqavilə imzalanır. Proqrama müvafiqolaraq Akpatlavukda amerikan şirkətlərinin də iştirak etdiyi daha 7 qaz yatağınınistismarı ilə bağlı razılaşma əldə olunmuşdur. 106 2006-cı ildə “Çalık Enerji”əməkdaşlığın coğrafiyasını genişləndirərək Türkmənistanın cənubunda da yenistruktur layihələrə qatılmışdır. 107Ümumilikdə isə, Orta Asiya respublikaları bölgədə həyata keçirilən qlobaliqtisadi layihələrin reallaşdırılmasında Türkiyənin yaxından iştirakına xüsusi önəmverir. Məsələn, Qazaxıstan Türkiyənin iştirak etdiyi ən böyük layihələrdən olan Bakı –Tbilisi – Ceyhan Əsas Neft İxracı Kəmərinin həyata keçirilməsində iştirak etməkdəçox maraqlıdır. Belə ki, Astanada hesab edirlər ki, bu xəttin Aktau – Bakı – Tbilisi –Ceyhan xəttinə çevrilməsi Qazaxıstanın geostrateji maraqlarına tam cavab verə bilərvə tərəflərin hər biri üçün əhəmiyyəli olar. Eyni məqamları Özbəkistan üçün dəsöyləmək olar. Özbəkistan TRASECA layihəsinə çox böyük önəm verir və bulayihədə Türkiyə kimi iri bir dövlətin onun strateji tərəfdaşı olaraq çıxış etməsi yenimüstəqil dövlət üçün həm də siyasi əhəmiyyət kəsb edir.Xəzər dənizi yataqlarının istismarı məsələlərində həm Rusiya, həm İran, həmAzərbaycanla problemləri olan Türkmənistan üçün də Türkiyə Respublikası ilə sıxəməkdaşlıq önəmlidir. Üstəlik, Türkiyənin Azərbaycan Respublikası ilə də çox yaxıntərəfdaşlıq münasibətlərini nəzərə alan Türkmənistan hər iki dövlətlə çoxtərəflimünasibətlərdə maraqlıdır.Sonuç (ve Öneriler)Bu gün Orta Asiya geostrateji maraqların toqquşduğu, amma eyni zamandatransmilli layihələrin gerçəkləşdirildiyi bölgə olaraq həm Türkiyə üçün, həm digər iridövlətlər üçün bəyük əhəmiyyətə malikdir və bu bölgənin dövlətləri ilə həm hərbi,həm siyasi, həm iqtisadi, həm də mədəni sahələrdə əməkdaşlıq, bu əməkdaşlığıtərəfdaşlıq səviyyəsinə qaldırmaq Türkiyə ilə yanaşı, ABŞ-ın, Rusiyanın, Çini vəİranın planlarında prioritetdir.Şübhəzis, bu mürəkkəb beynəlxalq vəziyyətdə Orta Asiya bölgədində sağlamdurumu və sağlam rəqabəti qorumaq çox çətindir. Bu mənada Türkiyəni yaxınonilliklərdə son dərəcə ciddi mübarizə gözləyir. Böyük dövlətlərin, xüsusilə ABŞ,Rusiya, İran və Çinin bölgə uğrunda rəqabətinin artdığı bir zamanda, Türkiyənin OrtaAsiya respublikaları ilə xüsusi düşünülmüş əlaqələr qurması zəruridir. Belə bir reallığıda yaddan çıxarmaq olmaz ki, adı çəkilən iri dövlətlər arasında yalnız Türkiyəninbölgə dövlətləri ilə eyni vaxtda həm etnik, həm dil və həm də din birliyi vardır. Busəbəbdən Türkiyənin daha üstün əlaqələr qurması və bölgədə üstünlük əldə etməsiüçün şansları da böyükdür.Xüsusi olaraq qeyd etmək istərdik ki, Türkiyənin Orta Asiya bölgəsindəgüclənməsi yalnız onun dövlət maraqlarına, deyil, ümumilikdə bölgənin maraqlarınauyğundur. Qərb dövlətlərindən fərqli olaraq, Türkiyə Avrasiyada barışığın vətəhlükəsizliyin təminatçısı olaraq böyük potensiala sahibdir, çünki bu ölkənin siyasətiqlobal oyunlardan uzaqdır. Ona görə də hazırkı Avrasiyaçı strategiyanın davam106 İrxin, A.A., Vneşnepolitiçeskaya strategiya SŞA v otnoşenii Turetskoy Respubliki, Avtoreferatkandidatskoy dissertasii, Kiyev, 2006, s.20107 Yenə orada, s.2385