12. Sayı; TURAN-SAM SONBAHAR Sayısı, 2011

TURAN-SAM * YIL: 2011 * CİLT: 3 * SAYI: 12 * SONBAHAR 2011TURAN STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ DERGİSİwww.turansam.orgverməsi ilə bağlı idi.Bu dönəmdə Türkiyənin Orta Asiyadakı siyasətinin daha bir özəlliyi (İrandanvə Pakistandan fərqli olaraq) onun buradakı fəaliyyətinin Amerika BirləşmişŞtatlarının geosiyasi maraqları ilə uzlaşması idi. Bu illərdə ABŞ, NATO və QərbiAvropa ölkələrinin rəsmi dairələrində belə bir amil xüsusi vurğulanırdı ki, TürkiyəMərkəzi Asiyada islam fundamentalizminin yayılmasına mane olmaq üçün Qərbinforpostu ola bilər. 103 Digər tərəfdən, Türkiyə bu bölgədə Rusiyanın uzun müddətdavam etmiş ideoloji inhisarını da azalda bilərdi. Bununla əlaqədar ABŞ-da və AvropaBirliyində Türkiyənin Orta Asiya respublikaları ilə əlaqələrinin genişlənməsinə şəraityaradan planlar hazırlanırdı.Beləliklə, 1991-ci ilin sonunda Orta Asiyada yeni müstəqil dövlətlərinmeydana çıxması Türkiyənin bölgədə və dünyada yerinin dəyişməsinin dönüş nöqtəsiolur. Ankara XX yüzilliyin sonuna doğru bu bölgənin aparıcı qüvvələrindən birinəçevrilməyə başlayır.11 Sentyabr 2001-ci il Hadisələrindən Sonra Orta Asiyada GeosiyasiDurum və Türkiyənin Avrasiyaçı SiyasətiAparılan təhlillər də göstərir ki, Orta Asiyada Türkiyənin aparmış olduğusiyasət təkcə bölgə dövlətlərinə və Türkiyə Respublikasına deyil, bu bölgədəmaraqlartı olan digər bir dövlətin – Amerika Birləşmiş Ştatlarının geosiyasətinə,xüsusilə 2000-ci illərin başlanğıcından etibarən, ciddi təsir göstərmişdir. Lakin buproseslərdə iki mərhələni ayırmaq lazımdır: birinci mərhələ 1991-2001-ci illəri əhatəedir, ikinci mərhələ isə 11 sentyabr 2001-ci il hadisələrindən sonrakı proseslərə şamiledilir.İlk mərhələnin özəlliklərinə, qısa da olsa, nəzər yetirdik: bu mərhələdə ABŞ vəQərb dövlətləri Türkiyəni özlərinin Avrasiyadakı, ələlxüsus postsovet məkanındakımüttəfiqi olaraq görürdü və ona böyük ümidlər bağlayırdı. Bu səbəbdən də Türkiyəninbu bölgəyə siyasi və mədəni nüfuzuna xeyli sakit yanaşırdılar.İkinci mərhələ isə 1990-cı illərin sonlarından etibarən ABŞ-Türkiyəmünasibətlərinin ümumi soyuqlaşması fonunda gedən proseslərə bağlıdır və OrtaAsiyada da özünü büruzə vermişdir.Ümumiyyətlə, Birləşmiş Ştatların Avrasiyadakı hadisələrə münasibətitarixində indiyədək hələ elə bir geosiyasi presedent olmamışdır ki, 11 Sentyabrhadisələri qədər bu dövlətin bölgə siyasətinə ciddi təsir etmiş olsun. Üstəlik, nəzərəalsaq ki, bu təsir ABŞ və onun müttəfiqləri üçün bölgədə mövqelərini möhkəmlətməküçün əlverişli bir şərait yaratmışdır, onda dünyadakı geosiyasi durumun məlumhadisələrdən sonra nə üçün bu qədər mürəkkəb səciyyə alması daha aydın olar.Beynəlxalq terrorçuluğa və ekstremizmə qarşı mübarizə adı altında müttəfiq qüvvələribirləşdirən Birləşmiş Ştatlar istənilən iri dövlətin və heç şübhəsiz, Türkiyənin OrtaAsiyada güclənməsi məsələsinə həssaslıqla yanaşır.Bu dövrdən etibarən Türkiyə üçün Orta Asiyada ciddi problemlər yaradanməsələ də ilk növbədə, ABŞ-ın uzun müddətə nəzərdə tutulmuş qlobal liderlikplanlarının Mərkəzi Aiyada özünü daha güclü büruzə verməsi ilə bağlıdır. Vaşinqtonbeynəlxalq sabitlik kontekstində Mərkəzi Asiyanın təhlükəsizlik problemlərinin artanəhəmiyyətini yaxşı anlayır və Orta Asiya respublikaları ilə də buna müvafiqmünasibətlər qurur.Nəzərə alsaq ki, hələ 1998-1999-cu illərdə Türkiyə-ABŞ münasibətlərində103 Danilov, Adı çəkilən əsəri, s.3283