REPUBLIKA E SHQIPËRISË Studimi Demografik dhe ... - INSTAT

VDEKSHMËRIA E FOSHNJAVE DHE E FËMIJËVE 8
Ky kapitull paraqet rezultatet e ADHS 2008-09 lidhur me nivelet dhe prirjet e vdekshmërisë
të fëmijëve më të vegjël se pesë vjeç. Jep informacion për nivelet dhe prirjet e vdekshmërisë së të
porsalindurve, të foshnjave post neonatale, të foshnjave dhe të fëmijëve nën pesë vjeç, si dhe për
ndryshimet ndërmjet grupeve të ndryshme të popullatës. Statistikat për vdekshmërinë janë të
dobishme për identifikimin e segmentëve të popullsisë, fëmijët e të cilëve janë më të rrezikuar, si dhe
për hartimin e programeve dhe të ndërhyrjeve për të rritur mundësinë e mbijetesës së tyre. Vlerësimi
për vdekshmërinë e foshnjave dhe të fëmijëve shërben edhe si një parametër thelbësor për projektimin
e popullsisë, veçanërisht nëse bazuar në të mund të vlerësojmë nivelin e vdekshmërisë së të rriturve.
Së fundi, normat e vdekshmërisë së fëmijëve shihen si tregues themelorë të nivelit social-ekonomik
dhe të cilësisë së jetës të një vendi.
8.1 PËRKUFIZIME DHE METODOLOGJIA
Shkaqet kryesore të vdekshmërisë së fëmijëve ndryshojnë sipas moshës së fëmijës. Ndër
arsyet kryesore të vdekshmërisë së hershme të foshnjave janë sëmundjet e lindura dhe faktorë të tjerë
biologjikë që lidhen me kushtet në fëmijërinë e hershme. Vdekshmëria e fëmijëve, nga ana tjetër,
ndodh kryesisht për shkaqe mjedisore që janë më të kontrollueshme, të tilla si infeksionet e
transmetueshme, kequshqyerja dhe aksidentet. Ndërkohë që vdekshmëria e fëmijëve nën pesë vjeç
vjen në ulje me kalimin e kohës, vërehet se vdekshmëria e fëmijëve ulet më shpejt se ajo e foshnjave;
kjo ndodh kryesisht për shkak të përmirësimit të gjendjes në mjediset për fëmijë falë ndërhyrjeve të
shëndetit publik apo përmirësimit të përgjithshëm në nivelin e jetesës (Sullivan et al., 1994). Në këtë
kapitull, normat e vdekshmërisë sipas moshës përkufizohen si vijon:
• Vdekshmëria e të porsalindurve (NN): probabiliteti për të vdekur brenda muajit të parë të
jetës;
• Vdekshmëria post neonatale (PNN): diferenca ndërmjet vdekshmërisë foshnjore dhe të të
porsalindurve;
• Vdekshmëira foshnjore (1q0): probabiliteti për të vdekur përpara njëvjetorit të lindjes;
• Vdekshmëria e fëmijëve (4q1): probabiliteti për të vdekur nga një deri në pesë vjeç; dhe
• Vdekshmëria nën pesë vjeç (5q0): probabiliteti për të vdekur përpara pesëvjetorit të
lindjes.
Të gjitha normat janë shprehur për 1,000 lindje të gjalla, me përjashtim të vdekshmëirsë së
fëmijëve, që është shprehur si vdekjet për 1,000 fëmijë që arrijnë të mbushin një vjeç.
Informacioni që nevojitet për llogaritjen e normave të vdekshmërisë është mbledhur nga
seksioni i riprodhimit në pyetësorin për Gratë. Ato që u përgjigjën, u pyetën për të gjitha lindjet e
gjalla. Duke përdorur përkufizimin ndërkombëtar standard, një lindje e gjallë përkufizohet si një
lindje, pavarësisht kohëzgjatjes së shtatzënisë, që pas ndarjes nga trupi i nënës, dha shënja jete, për
shembull, frymëmarrje, rrahje zemre, ose një lëvizje të muskujve vullnetarë (WHO, 1993). Për çdo
lindje të gjallë të raportuar në historinë e lindjes, është mbledhur informacion për muajin dhe vitin e
lindjes, seksin, statusin e mbijetesës, dhe moshën aktuale në kohën e intervistës në rast se fëmija ishte
i gjallë, ose moshën kur ka vdekur, në rast se fëmija është i vdekur.
Normat e vdekshmërisë për periudhat specifike që i paraprijnë këtij studimi u llogaritën duke
përdorur teknika të vlerësimit direkt. Ka disa metoda që mund të përdoren për llogaritjen direkte të
vdekshmërisë foshnjore dhe të fëmijëve, duke përfshirë metodën e periudhës, të kohortës reale, dhe të
kohortës sintetike. Nuk është qëllimi i këtij kapitulli që të përshkruajë ndryshimet ndërmjet këtyre
metodave, por një shpjegim teknik për to mund të gjendet në Udhëzues për Statistikat DHS (Rutstein
Vdekshmëria e Foshnjave dhe e Fëmijëve | 115