br. 112 studeni / prosinac 2009. hešvan / kislev / tevet 5770.

Prije velikih židovskih praznika organizirani su i<br />
formalniji posjeti na grobove slavnih rabina, koji su se<br />
zvali ziyara grande i u njima je sudjelovalo mnogo ljudi.<br />
Smisao tih ‘’hodočašća’’ bio je povezivanje mrtvih i<br />
živih, čime se simbolično održavao kontinuitet tradicije.<br />
Pored fotografskih zapisa tih posjeta, postav muzeja<br />
sadrži i nekoliko sačuvanih fragmenata nadgrobnih<br />
stela, popraćenih objašnjenjima urezanih simbola. Tako<br />
npr. škare vjerojatno znače da je pokojnik po zanimanju<br />
bio krojač, tramvaj govori da tu počiva vozač tramvaja,<br />
a za nož nema jedinstvenog tumačenja, no nagađa se da<br />
se radi o mohelu ili šohetu. Još jedan upečatljivi izložak<br />
u tom dijelu muzeja jedna je elegantna fontana, koja<br />
je nekad stajala u dvorištu sinagoge Sarfati, a nakon<br />
uništenja sinagoge premještena je na groblje, čiju je<br />
devastaciju čudom preživjela.<br />
Nakon ove uvodne izložbe o nekropolisu, posjetitelj je<br />
upućen prema stubištu, čiji su zidovi prekriveni starim<br />
fotografijama koje prikazuju vile bogatih židovskih<br />
obitelji, a na prvom se katu nalazi nekoliko tematskih<br />
prostorija. U prvoj je u obliku panoa s tekstovima i<br />
ilustracijama izložena priča o solunskim Židovima,<br />
koja seže puno dublje u povijest od često spominjanog<br />
šesnaestostoljetnog zlatnog doba.<br />
Židovi u Solunu žive još od antike<br />
Prvi Židovi u Solunu zabilježeni su još u periodu<br />
antike, oko 3. stoljeća prije naše ere, i koliko se zna prvi<br />
su kontakti lokalne zajednice i Židova bili miroljubivi. S<br />
proglašenjem kršćanstva kao službene religije Rimskog<br />
carstva, a još više s podjelom carstva, status Židova<br />
znatno se pogoršao. Zaredale su se optužbe da su<br />
christoktonoi, tj. ‘’ubojice Krista’’, a kršćanski vladari<br />
Bizantskog carstva uveli su niz restriktivnih zakona za<br />
Židove (zabrana miješanih brakova, zabrana gradnje<br />
novih sinagoga itd).<br />
O srednjovjekovnom periodu nema mnogo podataka,<br />
osim da su grčki Židovi bili prilično uspješni u<br />
proizvodnji boje i svile. Ključan je događaj za cvjetanje<br />
solunske sefardske zajednice edikt španjolskih katoličkih<br />
kraljeva Ferdinanda i Izabele iz 1492. godine kojim su<br />
Židovi protjerani iz Španjolske te potom našli utočište<br />
u tada već otomanskom i religijski tolerantnom Solunu.<br />
Prva je skupina stigla iz Mallorce i zvali su se Baal<br />
Teshuva – u prijevodu ‘’gospodar povratka’’, što se<br />
odnosilo na Marranose koji su se ‘’vratili’’ judaizmu,<br />
nakon što su se formalno bili preobratili na kršćanstvo<br />
da bi se spasili od inkvizicije. Uslijedili su Kastiljanci,<br />
koji su ujedno i nametnuli svoj jezik, a potom su<br />
stizali Židovi iz drugih španjolskih pokrajina kao i iz<br />
Portugala, Venecije, Livorna, Apulije, Maroka. Svaka<br />
se zajednica okupljala oko svoje zasebne sinagoge (kal<br />
Castilia, kal Aragon itd.) te otuda tako veliki broj<br />
sinagoga u Solunu, čak 32.<br />
Židovi su od tog razdoblja činili većinu stanovništva u<br />
Solunu koja je u jednom razdoblju iznosila čak 68 posto.<br />
Jezik koji se govorio bio je judezmo, hibrid kastiljskog i<br />
hebrejskog. Vladala je intelektualna klima, izuzetno se<br />
držalo do obrazovanja, a slavna su bila tzv. responsa, tj.<br />
mišljenja židovskih jurista o liturgijskim ili praktičnim<br />
pitanjima. Zbirku od gotovo tisuću responsa napisao<br />
je jedan od najcjenjenijih rabina i talmudista, Samuel<br />
Moise iz Medine, koji je ujedno bio upravitelj solunske<br />
talmudske škole iz koje su izašli brojni eminentni<br />
učenjaci tijekom 16. i 17.stoljeća. Osim duhovnog i<br />
intelektualnog života, cvjetala je i ekonomija: odjeća<br />
za janjičare izrađivala se u lokalnim židovskim<br />
radionicama, a dodatni poticaj komercijalnom uspjehu<br />
Soluna kao lučkoga grada bio je organizirani bojkot<br />
ankonske luke od strane levantskih Židova i to u<br />
znak protesta nakon što je papa Pavao IV osudio 15<br />
portugalskih Marranosa na auto-da- fé, tako da je Solun<br />
preuzeo lučki promet od Ancone.<br />
Sedamnaesto stoljeće obilježila su burna zbivanja<br />
oko lažnog mesije Sabbataija Zevija, koji se na kraju<br />
preobratio na islam. Većina se Židova duboko razočarala<br />
i pokajala zbog svoje vjere u njegovu mesijansku<br />
ulogu, no dio je do kraja ostao uz Zevija, vjerujući<br />
da je i njegovo preobraćenje dio mesijanskog plana.<br />
hakolהקול<br />
47