12.07.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Qяrarыn dцzlцyцnя zamanыn tяsиrиTez-tez “яn bюyцk hakиm zamandыr” иfadяsиnи eшиdиrиk.Чцnkи, o hяr bиr hadиsяnи aшыlayaraq, onun strukturasыnы,real цzцnц цzя чыxarыr. Zamanыn qяrarыn dцzgцnlцyцnя tя -sиr edяn baшlыca faktor olduьu шцbhя doьurmadыьы цчцnona daha dиqqяtlя nяzяr salaq.Tяbияtшцnaslыqda bюyцk яhяmиyyяt kяsb edяn, Hey zen -berq tяrяfиndяn kяшf edиlяn vя Nobel mцkafatы alan “qey rиmцяyyяnlиkprиnsиpи”nиn mяьzи bundan иbarяtdиr kи, elementarzяrrяcиklяrиn иmpulsu nя qяdяr dяqиq (xяtasыz) юlчцlяrsя,onun fяzada yerи bиr o qяdяr qeyrи-dяqиqdиr. Vя ya tяrsиnя,hиssяcиyиn yerи fяzada nя qяdяr dяqиq tяyиn edи lяrsя, onunиmpulsunun qиymяtи bиr o qяdяr qeyrи-mц яy yяndиr.Tяbияt hadиsяlяrи цчцn doьru olan bu “qeyrи-mцяyyяnlиkprиnsиpи”nя analojи qanunauyьunluьu cяmиyyяt ha dи sя -lяrи цчцn dя formalaшdыrmaq mцmkцndцr.Mяlumdur kи, hяr bиr problemиn dцz vя sяhv hиllяrи mюv -cuddur. Jan Jak Russoya gюrя, “dцzlцyя gedяn yol bиr,sяhvя gedяn yol mиndиr”.Mиsal цчцn fяrz edяk kи, bиr чay цzяrиndяn kюrpц tиkmяklazыmdыr. Шцbhя yoxdur kи,kюrpцnц чay цzяrиndя yцzyerdя tиkmяk olar. Kюrpцnцnenи, uzunluьu, hцndцrlцyц иlяbaьlы чoxsaylы varиantlar da tяklиfetmяk olar. Aydыndыr kи, buvarиantlarыn bиrи dцz, bиr qиsmиkvazиdцz, bиr hиssяsи sяhv, qalanlarы иsя чox sяhvdиr. Яndцz varиantы tapmaq mцmkцn olsa, onda qяbul edиlяnqяrarыn xяtasы яn az olar. Yяnи qя bul edиlmиш carи qяrar,mцtlяq dцz qяrara bяrabяr olar. Яn sяhv varиant seчиlяndя(mиsal цчцn bиr lяtиfяdя deyиlяn kи mи, kюrpцnц чay цzяrиndяyox, чay boyunca tиkmяk), on da qяrarыn xяtasы maksиmumolar. Demяlи, dцz qяrarы tapmaq цчцn чox юlчцb-bичmяklazыmdыr. Baшqa sюzlя desяk, dц шцnmя zamanыnы genишgюtцrmяk lazыmdыr.Mцtlяq dцzgцn qяrar иlя carи qяrarыn arasыndakы fяrqи“qяrarыn xяtasы” adlandыraq. Aydыndыr kи, qяrarыn xяtasы azal -dыqca mцtlяq dцzgцn qяrara yaxыnlaшыrыq. Яksиnя, xяta чo -xaldыqca dцzgцn qяrardan uzaqlaшыrыq. Qяrarыn dцz vяsяhv olmasы dцшцnmя zamanыndan asыlыdыr. Dцшцnmя za -manы чox olarsa, qяrarыn xяtasы az olar. Demяlи, qяbul edи -lяcяk qяrarыn xяtasыz vя ya az xяtalы olmasы цчцn, hadиsяgenиш vя mцяyyяn bиr zaman иntervalыnda araшdыrиlmalыdыr.Deyиlяnlяrя яsaslanaraq, Heyzenberqиn qeyrи–mцяyyяnlиkprиnsиpиnя uyьun olaraq belя bиr qanunauyьunluq forma -laшdыrmaq olar:Cяmиyyяtdя baш verяn hadиsяlяr nя qяdяr genиш za man“Tez qяbul olunmuшqяrarlar sяhvdиr”Sofoklиntervalыnda юyrяnиlяrsя, onda hadиsя иlя baьlы qяbul edиlяnqяrarыn xяtasы da bиr o qяdяr az olar. Baшqa sюzlя, qяrarыnxяtasыnыn araшdыrma zamanыna hasиlи sabиt kя mиy yяtdиr.Bu dцstur hяm Sofoklun mиn иllяr юncя sюylяdиyи fиkrи,hяm dя Russonun kяlamыnыn rиyazи formasыdыr. Gюrцndцyцkиmи araшdыrma zamanы sыfыra yaxыnlaшdыqca (yяnи qяrar tezqяbul olunarsa), qяrarыn xяtasы sonsuzluьa yaxыnlaшar. Mц -xtяlиf zaman иntervalыnda mцxtяlиf иnsanlar tяrяfиndяn qяbulolunmuш qяrarlarыn xяtasы mцxtяlиf olacaqdыr. Bun larыn ичяrиsиndяntяkcя bиr qяrar dцz olacaqdыr. O da araш dыrmamцd dяtиnиn qиymяtи zяrurи zamana bяrabяr vя ondan чoxolanda baш verиr. Bu hal Sofoklun vя Russonun dedиyи halauyьundur. Yяnи bиr qяrardan baшqa bцtцn (o cцmlяdяn tez)qяbul olunmuш qяrar sяhvdиr.Qяrarыn dцzlцyцnя иnformasиyanыn (bиlиyиn) tяsиrиMцшahиdя zamanы чox olduqca, hadиsя иlя baьlы top la -nыlan иnformasиya (bиlиk) чoxaldыьыndan qяrarыn xяtasы azalыr.Baшqa sюzlя, bиlиk vя dцnyagюrцшц artdыqca, sяhv qяrarlarыnqяbul olunmasыnыn ehtиmalы azalыr. Иш bиlяnиn, иш bиl mя -yяndяn яsas fяrqи, bиrиncиnиn daha цstцn bиlиyя malиk ol ma -sыndadыr. Mцqяddяs kиtabыmыzdada gюstяrиlиb: “Heч bиlяnlяbиlmяyяn bиr olarmы?”Son иllяrиn tяdqиqatlarыgюstяrиr kи, qяrarыn xяtasы иlя,zяrurи иnformasиya arasыndamцnasиbяt mюvcuddur. Иnfor -masиya, bиlиk artdыqca, xяta azalыr vя tяrsиnя bиlиk azaldыqcaxяta чoxalыr. Bu mцnasиbяtя elmи bиr forma vermяk цчцn“bиlиk qыtlыьы” anlayышы qяbul edяk. “Bиlиk qыtlыьы” dedиkdя mцt -lяq dцzgцn qяrarыn qяbulu цчцn lazыm olan zяrurи bиlиk иlяcarи bиlиk arasыnda fяrq nяzяrdя tutulur. Bu anlayышlarыn kю -mяklиyи иlя belя bиr qanunauyьunluq formalaшdыrmaq mцm -kцndцr: Иstяnиlяn sosиal hadиsя иlя baьlы qяbul edиlяn qяra -rыn xяtasы, bиlиk (иnformasиya) qыtlыьы иlя mцtяnasиbdиr.Demяlи, qяrarыn xяtasы иlя bиlиk qыtlыьы arasыnda mц na -sиbяt mюvcuddur. Bиlиk qыtlыьы чox olanda, qяrarыn xяtasы daчox olur.Fяrz edяk kи, иkи tяhsиl alandan bиrи 100 sualdan 98-и,dиgяr tяhsиl alan иsя 100 sualdan 88-nи bиlиr. Onda uyьunolaraq bиrиncи tяhsиl alanыn faиzlяrlя bиlиk qыtlыьы 2, иkиncиnиnkииsя 12 %-dиr. Bu sяbяbdяn dя иkиncиnиn gяlяcяkdя qяbuledяcяyи qяrarыn xяtasы daha bюyцk olacaqdыr. Demяlи,bюyцk bиlиk qыtlыьы шяraиtиndя qяbul olunan qяrarыn xяtasыbюyцk olar. Sяhv qяrarlar cиnayяt цчцn tяmяl yaradыr.Keyfиyyяtlи tяhsиl uьrunda dцnya mцcadиlяsиnиn mяьzиburada gиzlяnиr. Bu sяbяbdяn dя Qяrbdя tяhsиlя “xяzиnяsиюzцndя” olan шey kиmи baxыlыr. Яrazи, coьrafи vя dиgяr gюs -14 ТЦРК EЛИ / MART-2010, No:6 www.uluturk.info

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!