12.07.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Qяrbиn«demoqrafиya» adlы sиlahыVцqar Zиfяroьlufilologiya elmləri namizədiSon иllяrdя Tцrk dюvlяtlяrиndя demoqrafиk vяzиyyяtиnheч dя цrяkaчan olmadыьыnы gюrmяkdяyиk. Tцrk respublи -kalarыnыn иqtиsadи иnkaшafы vя яhalиnиn sosиal vяzиyyяtиnиnmцs bяt mяnada dяyишmяsиnя rяьmяn doьum faиzи nиsbя -tяn aшaьы dцшmяkdяdиr, «Aиlя Иnstиtutu» anlayышы иsя юzяvvяlkи яhяmиyyяtиnи getdиkcя иtиrиr.7-16-cы яsrlяr, Avrasиya mяkanыnda Ttцrk xalqlarыnыnцstцn mюvqedя olduqlarы bиr яrяfяdиr. 900 иl яrzиndя dцnyatarиxиnя 17 bюyцk иmperиya, yцzlяrlя dюvlяt bяxш etmиш bumиllяt, hяr иkи qиtяdя юz hakиm mюvqeyиnи иstяr sиyasи, иstяrhяrbи, иstяrsя dя elmи naиlиyyяtlяrи иlя ortaya qoymaqda иdи.Bu tarиxи dюvrdя Tцrk elementи domиnantlыq tяшkиl edиrdи.Tцrklяrиn sayы, onlara hяmишя mяnfи mцnasиbяtи иlя seчиlяnчиn, slavyan, fars, avropa xalqlarы иlя mцqayиsяdя artыmameyllи иdи.16-20-cи яsrlяr иsя artыq bu mюvqelяrиn tяdrиcяn яldяnverиlmяsи vя zяиflяmяsи иlя yadda qaldы. Иmperиyalarыn чю -kцшц, Rusиya, Avropa, Чиn vя Иranыn daha цstцn mюvqelяrячыxmasы bu яsrlяrdя baш verdи. Vя bu чюkцш иlk nюvbяdяTцrk xalqlarыnыn юz aralarыnda olan qarшыdurma vя hяrcmяrclиyиn nяtиcяsиndя reallaшdы. Tяssцff kи, bu gцn dя qa -zax vя юzbяk, tatar vя baшqыrdlar arasыnda soyuq mцna sи -bяtlяr qalmaqdadыr. Bundan daha чox иstиfяdя edяnlяr иsя,Tцrk faktorunun yenиdяn domиnant sяvиyyяyя qalxmasыnы(шцbhяsиz kи, юz mиllи maraqlarыndan чыxыш edяrяk) arzu et -mяyяn dюvlяtlяrdиr. Чиndя uyьurlarыn artыmыnыn son dяrяcяtиtиzlиklя hesablanmыш plan цzrя qarшыsыnыn alыnmasы, ИrandaTцrklяrиn sayыnыn saxtalaшdыrыlmasы, Rusиyada иsя цmumиy -yяtlя Tцrk xalqlarыna yaradыlan sцnи problemlяr bunun яsasgюstяrиcиlяrиdиr.Son dюrd яsr яrzиndя Tцrk xalqlarыnыn proporsиonalqay dada artыm sяvиyyяsиnиn nя qяdяr aшaьы dцшmяsиnи sa -dя bиr mиsalla иzah etmяyя чalышaq. Slavyanlarыn – 300 mиl -yon, чиnlиlяrиn – 1300 mиlyon, almanlarыn – 500 mиlyon oldu -ьunu nяzяrя alaraq, Tцrklяrиn Qыzыl Orda dюnяmиndяn buproporsиonalla artыmыnы hesablasaq, цmumи say 800 mиlyonaчatmalы иdи. Иllяrlя beynиmиzя yerиdиlяn, «sиz az say -lыsыnыz» (mяsяlяn, Иranda bu tяblиьat son dяrяcя «uьurlu»aparыlmaqdadыr vя Kяsrяvичиlиk doktrиnasыnыn яsas иdeyaиstиqamяtlяrиndяn bиrиnи dя bu tяшkиl edиr) fиkrи bu gцn Иran -da, Чиndя, Rusиyada, Avropada mцvafиq olaraq Azяr bay -can Tцrklяrиnиn, uyьurlarыn, tatarlarыn, Tцrkиyя Tцrklя rи nиngenиш mиqyaslы assиmиlyasиyasы иlя mцшahиdя edиlmяk dяdиr.Bunun qarшыsыnы almaьыn yeganя цsulu иsя sиyasи vя иqtиsadиgцcцn qalxmasыndan иbarяtdиr. Bu gцn Azяrbaycan vяTцrkиyяdя, hяr иkи dюvlяtиn son zamanlardakы sиyasи vя иqtиsadииnkишafы, eynи zamanda tяbии artыmыn normal sяvиy yяdяgetmяsи baxыmыndan bu problem olmasa da, Orta Asиyadюvlяtlяrиndя bиr qяdяr narahatчыlыq sezиlmяkdяdиr. Qa za -xыstan kиmи bиr bюyцk яrazиyя malиk dюvlяtиn яhalиsиnиn yalnыzyarыsыnыn (tяqrиbяn 9 mиlyon) Tцrk – qazax olmasы, яs -lиndя цrяkaчan fakt deyиl. Vя mцasиr Qazaxstanda tя ku -шaqlы qazax aиlяlяrиnиn sayы durmadan artmaqdadыr.Tцrk tюrяsиnиn яsas sцtunu sayыlan aиlя иnstиtutu sиs -temиnиn «qяrb modelи»nя uyьunlaшdыrыlmasыnыn da (яslиndяqяrbdя aиlя иnstиtutu deyиlяn bиr sиstem artыq yoxdur) bugerиlяmяlяrdя bюyцk юnяmи olub. Hяlя 50-cи иllяrиn ortalarыndanbaшlayaraq Sovet иmperиyasы yюnяtиcиlяrи Tцrk res -publиkalarыnda doьum sяvиyyяsиnиn aшaьы salыnmasы иstиqamяtиndяhяr formada tяblиьat aparыrdыlar. Bu gцn hяmиntяblиьat total шяkиldя Qяrb medиasы vя mяdяnиyyяtиnиn (fиlmvя dиzиlяrlя) tяsиrи иlя юzцnц bиruzя vermяkdяdиr.Qяrbиn aиlя planlamasы1991-cи иldя Sovet иmperиyasы daьыldыqdan sonra post -sovet mяkanыna daxиl olan юlkяlяr, dяrhal «mяdяnи dцn ya -nыn» «demokrafиk korreksиya» tяlяb etdиyи юlkяlяr sи ya hы -sыna daxиl edиldиlяr. 1992-cи иldяn etиbarяn иsя mцxtяlиf la -yиhя vя qrantlar hesabыna «Aиlя Planlaшdыrma Mяrkяz lя rи»nиn kцtlяvи yaradыlmasы prosesи baшladы.1992 vя 1994-cц иllяrdя mцvafиq olaraq Rиo-de-Janey -roda vя Qahиrяdя dцnya яhalиsиnиn artыmы иlя baьlы beynяlxalqkonfranslar keчиrиldи. Mяhz hяmиn konfranslarda иnkишafetmяkdя olan юlkяlяrя цnvanlanmыш «Davamlы иnkишaf» adlыproqram qяbul edиldи. Qahиrяdя qяbul edиlmиш bu proqramяslиndя, 1974-cц иldя qяbul edиlmиш Amerиkanыn Mиllи Tяhlц -kяsиzlиk Memorandumunun tяkrarы иdи. Doьum sayыnыn azal -dыlmasы barяdя bиrbaшa vя aчыq tяlяb qoyulurdu – tяbии kи,qadыnlarыn saьlamlыьыnыn vя onun hцquqlarыnыn qorunma -sыnыn son dяrяcя яhяmиyяtlи olmasы шяklи иlя pяrdяlяnmишwww.uluturk.infoТЦРК EЛИ / MART-2010, No:625

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!