Tarиxиn sяrt sыnaьы -цmummиllи fяlakяtFяzaиl ИbrahиmlиprofessorYцzиllиk яsarяtdяn xиlas olan, Azяrbaycan xalqы 1918-cииlиn mayыnda юz иstиqlalыnы elan etdи. 23 aylыq иstиqlal dadыnыyenиcя duyan xalqыmыz 1920-cи иl aprelиn 27-dя bolшevиkRusиyasы tяrяfиndяn ишьal edиldи. Ишьaldan sonra verиlяn bя -yan namяlяrdяn bиrиndя deyиlиrdи kи, “27 aprel facияsиAzяrbaycanы иkиncи dяfя rus rejиmиnиn иdarяsиnя keчиrdи. Oяvvяlkи иdarячиlиkdяn mahиyyяtcя fяrqlяnmиrdи. Fяrq yalnыzonda иdи kи, o zaman cahangиrlиk sиyasяtи baшчыsыnыn adы Nи -kolay, иndиkи cahangиrlиk sиyasяtи baшcыsыnыn adы иsя Lenиn -dиr. O zamankы zяncиrlяrиn rяngи qara, иndиkи zяncиrlяrиnrяn gи иsя qыrmыzыdыr”.Belяlиklя aprel ишьalы иlя Rusиyaыnыn mцstяmlяkя sиya -sяtиnи hяyata keчиrяn qыrmыzы иmperиya Azяrbaycanda юzцnяmцnasиbbиr rejиm yaratdы. Bu rejиmиn hяyata keчиrdиyи sи -yasяt Azяrbaycanыn tarиxиnя, mяdяnиyyяtиnя, dиnиnя vя dи -lиnя zиdd addыmlarla mцшayяt olundu.Heч bиr elmи яsasa vя hяqиqяtя uyьun olmayan 27aprel tяqvиmи uzun mцddяt “azadlыq” vя “sosиalиst иnqиlabыnыnqяlяbяsи” gцnц kиmи qяlяmя verиlяrяk hяr иl tяntяnяlи bиrbayram kиmи qeyd edиldи.Lakиn aprel чevrиlишиnи bolшevиklяrиn юzlяrи belя 11-cиordunun zoruna sюykяnяn bиr hadиsя adlandыrыr vя heч bиrиnqиlabыn baш vermяdиyиnи etиraf edиrdиlяr. Faktlara nяzяrsalaq: Xalq Daxиlи Ишlяr Komиssarы H.Sultanov AK(b)P ЫЫ qu -rultayыnda (1920-cи иl oktyabr) чыxыш edяrяk bиldиrиrdи: “Ha kи -mиyyяtиn devrиlmяsиndя mяn шяxsяn юzцm ишtиrak etmи шяm.Mяn yaxшы baшa dцшцrdцm kи, arxamыzda Mяrkяzи Komи tя -dяn olan yoldaшlar deyиl, Yalamada yerlяшяn qыrmыzы sцn -gц lяr dayanыr. Mяn tяlяblяrи hюkumяtя tяqdиm edяndя Mяr -kяzи Komиtяyя цmиd etmиrdиm kи, o иши lяngиdя bиlяr. Ancaqarxayыn иdиm kи, qыrmыzы sцngцlяr иndи dя olmasa sabah, obиrиsи gцn burada olacaqlar. Bu mцddяtdя mяnи vя mяnиmyoldaшlarыmы юldцrsяlяr belя Bakы fяhlяlяrи qalacaq vя sovethakиmиyyяtиnя hazыr шяkиldя yиyяlяnяcяklяr. Belя dя oldu,bиz sovet hakиmиyyяtиnи hazыr шяkиldя aldыq, onu bиzя qabdagяtиrdиlяr” (Azяrbaycan Respublиlkasы Prezиdentи Ишlяr Иdarяsиnиn sиyasиsяnяdlяr arxиvи. Fond 1, sиy. 1, иш 8, vяrяq 280).Dиgяr bиr bolшevиk - Balaxlиnskиnиn чыxышыnda aprel ишьalыnыnmahиyyяtи daha aydыn gюrцnцr: “Яgяr чevrиlиш qansыzqadasыzkeчиbsя, Mцsavat hakиmиyyяtи devrиlиbsя, bu odemяk deyиldи kи, bиzиm partиyamыz gцclц иdи. Bu ona gюrяbaш verdи kи, 11-cи ordu gцclц иdи. Яgяr bu ordu Rusиyadasutkada 25 kиlometr иrяlиlяyиrdиsя, Azяrbaycanda иsя busцrяt sutlkada 50 kиlometr oldu” (Sиyasи sяnяdlяr arxиvи. Fond 1,sиy 1, иш 8, vяrяq 275).Цmumиyyяtlя 20-cи иllяrиn иkиncи yarыsыna qяdяr иstяrdюvrц mяtbuatda, иstяrsя dя rяsmи dюvlяt sяnяdlяrиndя 28aprel tяqvиmи “иnqиlab” kиmи deyиl “чevrиlиш” kиmи gюstяrиlиrdи.Bolшevиklяrиn hakиmиyyяtи bиr partиyanыn dиktaturasыnaчevrиldи vя respublиkada sиyasи vя mиllи tяqиblяr baшladы. 11-cи ordunun sцngцlяrиnя gцvяnяn bolшevиklяr bцtцn sиyasыpartиyalarыn fяalиyyяtиnя qadaьa qoydular. “Mцsavat”, “Иt tи -had”, “Яhrar” vя baшqa partиyalar zяhmяtkeшlяrиn qatы dцш -mяnи elan edиldи, onlarыn lиderlяrиnя qarшы tяqиblяr baш ladы.Azяrbaycan Xalq Cцmhurиyyяtиnиn hюkumяtиnиn baшчы larыolmuш F.Xoyskи, N.Yusиfbяylи, parlamentиn sяdr mц avиnlяrиN.Aьayev, C.Behbudov, hюkumяt цzvlяrи X.Rяfи bяyov,И.Zиyadxanov vя baшqalarы qяtlя yetиrиldи. 1921-cи иlя qяdяrmцsяlman hяrbичиlяrdяn 12 general, 24 polkovnok vя podpolkovnиk,46 kapиtan, 226 hяrbи ишчи gцllяlяndи.RSFSR Xalq Xarиcи Ишlяr komиssarы Я.Чичerиn 1920-cи иlavqustun 4-dя Sиyasи Bцroya yazdыьы mяktubda bиldиrиrdиkи, Qыrmыzы Ordu hиssяlяrиnиn komandиrlяrи Azяrbaycan hю -kцmяtи иlя hesablaшmыr, юzbaшыna, necя gяldи hяrяkяt edиr,яsl mцstяmlяkячиlиk sиyasяtи yцrцdцrlяr.Azяrbaycanыn sиyasи reallыьы Xalq Tяsяrrцfatы Шurasыnыnsяdrи Solovyovun Lenиnя yazdыьы “Чevrиlишdяn sonrakы иkиay яrzиndя Bиzиm Azяrbaycanda sиyasяtиmиz” adlы hesabatqeydиndя daha aydыn gюrцnцr. O, yazыrdы: “Яzиz VladиmиrИlич! Чevrиlишя qяdяr hяtta azяrbaycanlы zиyalыlar ичяrsиndяsovet hakиmиyyяtиnя rяьbяt bяslяyяnlяr var иdи. Чevrиlиш baшverdи vя azяrbaycanlыlardan иbarяt bиr hюkцmяt yaradыldы.Lakиn heч kиmя sиrr deyиl kи, bu hюkцmяt цzяrиndя dя bиrhakиmиyyяt var. B,u Azяrbaycan Kommunиst Partиyasыdыr.Partиyanыn rяhbяrlиyи ermяnи vя gцrcц mиllяtчиlяrиndяn иbarяtdиr.Bunlar sankи Azяrbaycanы baшsыz qoymaq fиkиrиndя -dиrlяr. Azяrbaycanlыlar soldan-saьa, saьdan-sola gцllяlяnиr.Kцtlяvи surяtdя hяbs edиlиb aparыlan azяrbaycanlыlara qarшыermяnиlяrиn иstehzalы gцlцшlяrи mцsavatчыlarыn яvvяlcяdяnsюylяdиklяrи belя bиr fиkrи tяsdиqlяyиr kи, burada sovet hakи -mиyyяtиnиn qяlяbяsи цmummиllи fяlakяtdиr”. Elя fяlakяt dяoldu. Belя kи, 1920-cи иlиn avqustuna qяdяr 48 mиn azяrbaycanlыmяhv edиldи.Sual olunur? - bu terror vя soyqыrыm sosиalиzmиn mahиy -yяtиndяn иrяlи gяlиrdи, yoxsa dиgяr sяbяblяrи var иdи? Sиyasиproseslяrя dиqqяt yetиrяk: Aprel ишьalыndan sonra respublиkadahakиmиyyяtя gяlяn qцvvяlяr цmumиlиkdя bolшevиk ad -62 ТЦРК EЛИ / MART-2010, No:6 www.uluturk.info
lansa da, bunlarыn ичяrиsиndя юz mяqsяd vя mяnafeyи olanmцxtяlиf mиllяtlяrиn nцmayяndяlяrи var иdи. Bunlarы шяrtи ola -raq 3 qrupa bюlmяk olar:Bиrиncи qrupa daxиl olan qцvvяlяrиn яsas mяqsяdи Mosk -vanыn иstяyиnи respublиkada reallaшdыrmaq иdи. Bura mцxtяlиfmиllяtlяrиn nцmayяndяlяrи daxиl иdи.Иkиncи qrupa daxиl olan qцvvяlяrи mиllи dцшцncяlи bolшe -vиklяr tяшkиl edиrdиlяr. Bunlar xalqыn xиlasыnы sosиalиzmdяgюrяnlяr иdи kи, bunlara rяhbяrlиyи N.Nяrиmanov edиrdи.Цчцncц qrupa ermяnи mиllяtиndяn olan kommunиstlяrdaxиl иdи. Bunlar aprel чevrиlишиndяn mяharяtlя иstиfadя edиbhakиmиyyяtиn yuxarы daиrяlяrиndя юzlяrиnя yer etmиш, Tцrk -lяrя nиfrяt vя qиsasчыlыq hиslяrиnи vя mяkиrlи nиyyяtlяrиnи hяyatakeчиrmяk цчцn яlverишlи sиyasи иmkan яldя et mиш dиlяr.Qeyd edиlяn sиyasи qцvvяlяr aprel чevrиlишиndяn az sonra“sяrt” vя “yumшaq” mюvqelяrи иlя fяrqlяndиlяr. “Sяrt xяtt”tяrяfdarlarы Sarkиsyan, Mиrzoyan, Lomиnadze, Yeqorov vяbunlara qoшulan Azяrbaycanlы bolшevиklяr belя hesab edиr -dиlяr kи, daxиlи sиyasяtdя “yad цnsцrlяr” vя “sиnfи dцшmяnlяrя”qarшы amansыz mцbarиzя dцzgцn yoldur. Aparыlan sи -yasяtя qarшы hяr hansы mцqavиmяt bцnvюrяsиndя dяf edиl -mяlиdиr. Cяmиyyяtиn az-чox varlы tяbяqяlяrиnиn яmlakы vяqиymяtlи шяxsи яшyalarы mцsadиrя edиlmяlиdиr.“Yumшaq xяtt” tяrяfdarlarы иsя bиldиrиrdиlяr kи, tяtbиq edи -lяn sиnfи mцbarиzя юzц-юzlцyцndя yenи mцqavиmяtlяr do -ьu rur. Шяxsи яmlak vя яшyalarыn mцsadиrяsи zamanы иnsanlяyaqяtиnя, mиllи heysиyyatыna toxunulmasыnыn яleyhиnя чыxan“yumшaq xяtt” tяrяfdarlarы cиddи mцqvиmяtlя цzlяшиrdиlяr.“Sяrt xяtt” tяrяfdarlarыnыn nцmayяndяsи Lomиnadzetяlяb edиrdи kи, bяy vя xan malиkanяlяrиnи yandыrmaq la -zыmdыr: “Яgяr иnqиlabыn иlk gцnlяrиndяn varlы malиkanяlяrиnиyandыrmыш olsaydыq, bиz Azяrbaycanda feodalиzmи mяhvetmиш olardыq. Nя qяdяr kи, kяndlи mцlkяdar malиkanяlяrиnиyandыrmayыb, qarяt etmяyиb o юzцnц qalиb hesab etmя yя -cяk. Azяrbaycanda bu иш Rusиyada olduьundan daha qяddarvя sяrt formada aparыlmalыdыr. Bu qяddarlыq Rusиyadan10-20 dяfя artыq artыq olmalыdыr”. Bu fиkиr tяkcя hяyata ke -чиrиlяn sиyasяtиn mahиyyяtиnи deyиl eynи zamanda чevrиlишdяnsonrakы ичtиmaи-sиyasи sиtuasиyanы da dяrk etmяyя иm -kan verиr. Dяhшяtlи vя facияvи cяhяt o иdи kи, belя tяbияtlиqeyrи-azяrbaycanlыlardan daha qяddar mюvqe tutan azяrbaycanlыlarvar иdи. Dиqqяt verяk - S.Aьamalыoьlu: “Mяn ba -шa dцшя bиlmиrяm kи, bяylяrи vя xanlarы nя цчцn hяbs et -mяyиblяr. Bu bяylяr nиyя yaшamalыdыrlar kи, kяndlи onlarыntor paьna yaxыnlaшa bиlmяsиn. Buna yoldaшlar cavab vermяlиdиrlяr”.Mяhz tяpяdяn dыrnaьa qяdяr “beynяlmиlяlчи” bol -шevиklяrиn hesabыna hakиmиyyяtdя olan ermяnиlяr юz qи sas -чыlыq иstяklяrиnи reallaшdыra bиlиrdиlяr.Belяlиklя amansыz mцbarиzя tяrяfdarlarы mиllи fиkиrlи bol -шe vиklяrя qalиb gяldиlяr. 1920-cи иlиn noyabrыnda Azяrbay ca -na gяlяn Stalиn “sяrt xяtt” tяrяfdarlarыnы mцdafия etmяklяyumшaq mюvqedя olan bolшevиklяrиn mюvqeyиnя zяrbя vur -du. Elя hяmиn ayda S.Orconokиdzenиn Bakыya gяlиши иlяAzяrbaycanda antиazяrbaycan sиyasяtи sиyasи xяttиnи яsasыnыtяшkиl etdи.“Mцsяlman yaxшы kommunиst ola bиlяr, ancaq ona etи -bar etmяk olmaz, чцnkц onun qяlbиndя mцsяlmanчыlыq vяmusavatчыlыq vardыr” иdeyasы respublиkada reallыьa чevrиldи.Aprel ишьaыndan sonra baшlanmыш sиyasи mцbarиzя mиllи dц -шцncяlи kommunиstlяrиn sиyasи sяhnяdяn sцpцrцlцb atыlmasыиlя nяtиcяlяndи. Bu proses чox иncя metodlarla hяyatake чиrиldи. Belя kи, яvvяlcя bolшevиk иdeyasыndan “mяst olan”Azяrbaycanlы kommunиstlяr mиllи dцшцncяlи kommunиstlяrиntяqиbиndя hяlledиcи qцvvяyя чevrиldи, sonra иsя onlarыn юzlяrиnяqarшы saxta иttиhamlarla sиyasи mяhkяmя prosesи quruldu.20-cи иllяrdя rus tankыna oturub mиllи hюkцmяtи devиrяnvя xalqыn mяnяvиyyatыnыn alчaldыlmasыnda ишtиrak edяn bц -tцn azяrbaycanlы kommunиstlяrиn nяиnkи mяnяvиyyatы al -чaldыldы, onlarыn axыtdыqlarы qan юzlяrиnиn fиzиkи mяhvиnя sя -bяb oldu. Atalar sюzц var: “Quyu qazan юzц dцшяr o qu yu -ya”. Baшqa bиr atalar sюzц dя var: “Yaman gцnцn юmrц uzunolmur”. Xalqыmыzыn yaman gцnцnцn юmrц tarиx цчцn чox dauzun olmayan 70 иl чяkdи. Bu gцn юz halal mцstяqиllиk haq -qыnы yaшayan Azяrbaycan xalqы o yaman gцnlяrи unutmamlы,hяr bиr kяs mцstяqиl dюvlяtmиzиn яbяdи vя яzяlи yaшamasыцчцn яlиndяn gяlяnи яsиrgяmяməlиdиr.www.uluturk.infoТЦРК EЛИ / MART-2010, No:663