12.07.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ЩÀШИЙß: Йери эялмиøкян, Бабяк щярякатынын щягиги мащиййятинияхлаги йюндян аøаьылайыб щечя ендирмяйя чалыøан яряб мцяллиôляринингейдляринин бир чîху цмуми мязмунъа ХВ-ХВЫ яср Гызылбаøлыг щярякатыныаøаьылайан Ос манлы сарай тарихчиляринин сиôариøли йазылары иля îхøарлыгтяøкил едир. Ади бир мисал. Тябяри йазыр ки, Бабякин анасы кîр бир гадын идивя Абдулла адлы бир йаьсатанла гейри-гануни йахынлыг етдикдян сîнраБабяк (Щясян) дцнйайа эялмиøдир. Османлы сарай тарихчиси Мещмет Сî -лакзадя дя бир нечя яср сîнра Шащ Исмайыл щагда йазаркян гейд едир ки,îнун анасы Узун Щясянин (Аьгîйунлу императîру Щясян Байан дурлунунаøаьылайыъы ôîрмада Узун Щясян кими эюстярилмясини щяля бир тяряôягîйаг) Трабзîн щакиминин гызы Дяспиня хатундан îлан гызыдыр. УзунЩясянин бу диваня гызыны (мцяллиô беляъя дя йазыр) Яр дябилли ШейхЩейдяря вермяк гярарына эялирляр. Вя ардынъа Сîлакзадя йазыр: «Иøтя ШащИсмайыл щямян î диваня гадындан дîьулмуøдур». Имадяддин ибн-Кясирися юзцнцн «Ял-бидайя-вян-нищайят» адлы ясяриндя Бабякин анасы барядябунлары сюйляйир: «Бабякин анасы рцсвай îлмуø бир кяниз иди. Ахыр да îъязасына чатды. Халг да îнун øярриндян хилас îлду». Инди ися дцøцняк:Тябяринин, Ибн-ян-Нядимин, ибн-Кясирин Бабякин анасына îлан мювгейииля Мещмет Сîлакзадянин Шащ Исмайылын анасына îлан мювгейи арасындащансы принсипиал ôярг вардыр? Инанмаг мцмкцнмц бу ъцр иôтира вя бющтандîлу мяхязляря? Бабякин атдыьы аддымлар Аббасиляр сарайынын йцрцтдцйцийрянъ сийасятя гарøы идися, тябии ки, щямин сарайын буйруг гулу îлан биряряб тарихчиси îну юз ъызма-гарасында бу сайаг аøаьыламаьа ъящд едяъякди.Вя ейниля дя, Шащ Исмайыл Османлы сарайы цчцн «баøыпîзуг дцøмянцнсцр» эюзцндя идися, тябии ки, Османлы сарайынын тарихчиsи îну анъаг«гара» эюзцндя эюстяряъякди. Еля тякъя бу мцгайися бизя сюйлямяйяимкан верир ки, ЫХ ясрдя Азярбайъанда алîвланан hцррямилик щярякаты иляХВ-ХВЫ яср Гызылбаøлыг щярякаты арасында щям тарихи, щям идеîлîжи, щямсийаси, щям дини, щям милли йюндян, щям дя мязмун етибариля бюйцк бирбаьлылыг îлмуøдур. Инди Азярбайъан тарихøцнаслыьы bу баьлылыьын сирляринитам øякилдя чюзмялидир.vБабяк адлы тарихи гящряманымызын кимлийиндян вя мцбаризямотивляриндян сющбят ачаркян илк нювбядя ону гейдетмяк лазым эялир ки, мянбялярдя тясдиг олундуьу кими, онунясл ады Щясян, атасынын ады Абдуллащ, анасынын ады Бярумяндйахуд Бярцмид, мян бяляря мялум олан гардашларынынсаадлары Абдуллащ вя Мц авийя олуб. Мянбялярин тясдиг етдийиняэюря, Бабяк чохарвадлы олуб. Бязи мянбяляря эюря 13, биргисм мянбяляря эюря ися 17 оьлу вя тяхминян бир о гядяр дягызы олуб.Бабяк исминин щардан эялдийиня даир фикирляр мцхтялифдир,лакин бу фикир мцхтялифлийинин дя кюкцндя яряб-фарс тарихчилярининтящрифля долу гейдляри цстяэял бир сыра савадсыз вя гейритцрксовет тарихчиляринин йанлыш мцддяалара йер вермяляридайаныр. Хатырлайа билярик ки, совет дюняминдя тарих китабларындаБабякин бу ады юзцня эуйа Сасани щюкмдары олмушЯрдяшир Бабяканын адындан эютцрдцйц гейд олунурду.Сонра да бу «тезисдян» иряли эяляряк эютцрцб йазырдылар ки,чох эцман ки, бу адамын мягсяди Ираны Ислам дининдян узагтутмаг вя яряб хилафятинин табечилийиндян чыхармагла бюлэядяСасанилярин щакимиййятини бярпа етмяк имиш. О заман,яъяба неъя олур ки, «фарс дювлятчилийини бярпа етмяк истяйян»бир сяркярдяйя фарс тарихчиляри башда Низамцлмцлк олмагланифрят йаьдырыр? Мянтигля эяряк бу тарихчиляр фарс дювлятчилийининбярпасына чалышан бир тарихи шяхсиййяти тярифляйиб онунадыны юз китабларынын бязяйиня чевиряйдиляр, щалбукиНизамцлмцлк «Сийасятнамя»дя Бабяки батинилярдян ще сабетмякля онун барясиндя yanlыш mяlumat vermишdиr. Де мяли,Бабякин юз исмини щансыса Сасани щюкмдарынын адынданэютцрмяси барядя дейилянляр йалан олмагла бярабяр, онунСасаниляр дюнямини эери гайтармаг истямяси барядя сюйлянилянлярдя башдан-айаьа ифтирадыр.«Бабяк» адынын мяна йозумлары арасында ики вариант буэцн мцстягил арашдырма апаран зийалыларын диггятини да щачох ъялб едир:1. БАЙ + БЯК морфоложи структур бюлэцсц цзря. Бу эцнЭцней Азярбайъанын бир чох йерляриндя Бабяк исмини «Бай -бяк» формасында тяляффцз едир вя йазырлар. Щяр ики компонентюзцнцн лексик мянасына эюря «бяй, ясилзадя» анламыныверир, беля олдуьу щалда сюзцэедян адын цмуми лексикмянасыны «бяйляр бяйи» шяклиндя йорумламаг мцмкцндцр.Бу йердя паралелляр апараraг ону гейд едя билярик ки, ШащИсмайылын щакимиййяти дюврцндя дя онун тяйин етдийи мащалбюйцкляриня «бяйлярбяйи» титулу верилирди вя бу титул, илк фярзиййяйяясаслансаг, юзцнцн мяншяйиня эюря чох-чох яв вялкидюврляря эедиб чыхыр. Тяяссцф ки, Бабяк адынын «Бай бяк» формасындагейд олунмасы иля баьлы ЫХ-Х яср яряб мцяллифлярининясярляриндя еля бир хатырлатмайа раст эялинмир.2. БАБЯК исминин мяншяйи иля баьлы бу эцн бизляри да щачох дцшцндцрян, даща инандырыъы вя аьлабатан эюрцнян версийабу адын илк компонентинин («БАБ» щиссяъийинин) мцсялмандцнйасында, ялялхцсус да, шия мязщябиня инананмцсялманлар арасында бюйцк юням дашыйан бир сюз олмасыдыр.Щз. Мящяммядин (с.я.с) юз лайигли ардыъылы вя ва риси Щз.Ялинин (я) билик сявиййясиня истинадян сюйлядийи «Мян елминшящярийям, Яли ися онун гапысыдыр» фикриндя Щз. Яли (я) Исламавя Ислам пейьямбяринин (я) биликляриня «гапы» (ярябъя «баб»демякдир) олараг дяйярляндирилир. Бу нюгтейи-нязярдян, зяннимъя,Щясян адлы тарихи гящряманымызын тяхяллцсц (кцнйяси)олан Бабяк исмини мящз БАБ кюкц + ЯК шякилчиси (бурадамянсубиййяти, аид олманы ифадя едир) олмагла морфоложи бюлэцапарараг тящлил етмяк лазым эялир. Мараглыдыр ки, мянбялярдяБабякин адынын «Баб» йахуд «Ба бан» шяклиндя чякилмяси щалларынащеч дя аз раст эялинмир.Илк юнъя Бабяк дюврцня аид йазылмыш мянбялярдян биринянязяр салаг. Сямани юзцнцн «Китаб-ял-янсаб» адлы ясяриндя«Бабяки» сюзц иля баьлы беля бир гейд едиб: «Ики «Б»арасындакы «Ялиф» вя сонундакы «ки» - «бабякиляр» демякдир».Мараглыдыр ки, Бабяк вя хцррямиляр щярякатына тамамилятящгиредиъи йюндян йанашан бу фарс тарихчиси, эюрдц йцмцзкими, «Бабяк» адыны кюк вя шякилчи олмагла ики йеря айырыб«Баб» щиссяъийини айрыъа гейд едир, щалбуки Бабяк исми щансысаСасани щюкмдарынын адындан эютцрцлмцш ол сайды, бутарихчи сюзцэедян факты ясла эизлятмязди.Сюзцэедян ад вариантлары иля ялагядар фактлар щям Му саКаланкайтуклуда, щям дя ермяни (щай) мянбяляриндя гаршы-28 ТЦРК EЛИ / MART-2010, No:6 www.uluturk.info

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!