12.07.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

aycanlы deyиlmи? Demяlи, dюvlяtчиlиyиn tяmяl daшы olanAzяrbaycan xalqыnыn vahиdlиyи mцddяasы pozulur.«Azяrbaycan dиlи» юzlцyцndя dцnyada unиkal hesabedиlя bиlяr. Belя kи, dцnyanыn heч bиr dюvlяtиndя яrazи adыyox, hяr hansы etnиk qrupun иstиfadя etdиyи dиl dюvlяt kиmиqяbul edиlиr. Mяsяlяn, Gцrcцstanda gцrcц, Ermяnиstandaermяnи, Bolqarыstanda bolqar dиlи vя s. Bиr mиllяtиn baшqadиlи dюvlяt dиlи kиmи qяbul etdиyи hallar da mюvcuddur.Mяsяlяn, Latыn Amerиkasы юlkяlяrиndя dюvlяt dиlи kиmи иspandиlи чыxыш edиr, ancaq bu o demяk deyиl kи, onlar иspandыrlar.Bu юlkяlяrdя иspan etnosu cцzи rol oynamышdыr, sadяcя vaxtиlяИspan dюvlяtиnиn mцstяmlяkяsи olduqlarыndan hяmиn dиlbu яrazиlяrdя hakиm rola malиk olmuшdur.Dюvlяt dиlиnиn яrazи adlarыnы xatыrladan bиr sыra Avropadюvlяtlяrи bu baxыmdan mцbahиsя yarada bиlяr. Mяsяlяn,bиz adяtяn Иsveч dюvlяtиndяn danышыrыq vя Иsveч dиlи иfadяsиnиишlяdиrиk. Amma bu o demяk deyиl kи, Иsveч dиlи яrazиnиnadыnы иfadя edиr. Xeyr sadяcя problem tяrcцmяdяn qaynaq -lanыr. Rus dиlиndя hяmиn dюvlяtиn adы «Шvetsиya» dиlиn adыиsя «шvedskиy» sяslяnиr. Иngиlиs dиlиndя иsя bu mцvafиq ola -raq «Sweden» vя «Swedиsh»dиr. Gюrцndцyц kиmи «Шvet -sиya» dюvlяtи «шved» xalqыnыn dюvlяtиdиr vя dюvlяt dиlи dяhяmn xalqыn dиlиdиr. Яslиndя mцbahиsя yarada bиlяcяk dиgяrdюvlяtlяrиn hamыsыnda da vяzиyyяt belяdиr.Mяntиqlя belя чыxыr kи, Azяrbaycan Respublиkasыndacoь rafи яrazиnиn vя dюvlяtиn adыna uyьun yenи bиr vahиdxalqmы (yяnи etnиk qrup) formalaшmышdыr?Mяlum olduьu kиmи юtяn яsrиn 30-cи иllяrиnя kиmи Azяr -baycan adlanan coьrafи mяkanda mяskunlaшan яsas etnиkqrup mяhz «Tцrk» adlanmыш, rяsmи dиl иsя Tцrk dиlи olaraqqяbul edиlmишdиr. Hяtta, fиkrиmиzcя, hяmиn dюvrя qяdяr«Tцrk» anlayышы tяkcя etnиk qrupu deyиl, hяm dя Azяr -baycan adlы яrazиdя yaшayan bцtцn яhalиnи (daha konkretolaraq mцsяlman яhalиnиn hamыsыnы) иfadя etmишdиr. Lakиn,Stalиnиn «yad» mиllяtlяrя qarшы mцnasиbяtиnиn nяtиcяsи ola -raq rяsmи sяvиyyяdя dиlиmиz «Azяrbaycan dиlи» adlanmaьabaшladы. Bu vяzиyyяt mцstяqиllиyиmиzиn иlk иllяrиnя qяdяrdavam etdи. Чoxsaylы zиyalыlarыn tяшяbbцsц иlя «Tцrk» dиlиyenиdяn qanun sяvиyyяsиndя dюvlяt dиlи elan edиldи. Hяttaorta mяktяblяrdя «Tцrk dиlи» dяrslиklяrи dя buraxыlmaьabaшlamышdы. Lakиn, 1995-cи иl Konstиtusиyasы qяbul edиlяrkяndюvlяt dиlи «Azяrbaycan dиlи» formasыnda tяsbиt edиldи. O,dюvrdя cяrяyan edяn proseslяrиn tяhlиlи belя qяnaяtяgяlmяyя иmkan verиr kи, heч dя bиr чoxlarыnыn dцшцndцyцkиmи hakиmиyyяt «Tцrk dиlи»nиn qяtи яleyhdarы deyиldи. Bunumяrhum prezиdentиmиz Heydяr Яlиyevиn fяalиyyяtиndя яnbaшlыca шцarlardan bиrи kиmи seчdиyи vя dяfяlяrlя tяkrarladыьыTцrkиyя – Azяrbaycan mцnasиbяt lя rиnя mцnasиbяtdя ишlяdиlяn«Bиz bиr mиllяt иkи dюvlяtиk» шцarы яyanи sцbut edиr. Busadя bиr fяrdиn yox Azяrbaycan dюv lяtиnиn rяhbяrиnиnsюzlяrи иdи. Яlbяttя, mцdrиk иnsan юz mяnшяyиnи, kиmlиyиnичox gюzяl bиlиrdи. Lakиn, o, иlk юncя sиyasяtчи иdи. Bu mяsяlяиctиmaиyyяtиn mцzakиrяsиnя buraxыldы. Tяbи kи, zиyalыlardanfяrqlи olaraq uzun mцddяt «azяrbaycanlы» olmuш sadя яhalицчцn bu иzahы olmayan radиkal yenиlиk kиmи gюrцnцrdц. Bumцlahиzяlяrи nяzяrя alaraq Konstиtusиyada «Azяrbaycandиlи» qяbul edиldи. Bu mяhz o dюvr цчцn dцzgцn vя mцdrиkqяrar иdи.Bяzиlяrи belя dцшцnцr kи, «Tцrk dиlи» Tцrkиyя Cцmhurиy -yяtиnиn dюvlяt dиlиdиr. Ona gюrя dя Azяrbaycanda elя sadяmяntиqlя «azяrbaycan dиlи» dюvlяt dиlи olmalыdыr. bununlabaьlы olaraq xarиcи юlkяlяrиn konstиtusиyalarы иlя mцqayиsяaparaq.Avstrиya Konstиtusиyasыnыn 8-cи maddяsиnя яsasяnalman dиlи federal qanunlarla mиllи azlыqlar цчцn mцяyyяnedиlяn hцquqlara zиyan vurmadan rяsmи dюvlяt dиlиdиr. 9-cumaddяdя иsя deyиlиr: Avstrиya mиllяtиndяn olan hяr bиr kишиcиnlи шяxs hяrbи xиdmяt keчmяlиdиr.Burada иkи mяqam dиqqяtи cяlb edиr: иlk nюvbяdя dюvlяtdиlи alman dиlи olsa da Avstrиya vяtяndaшы olan hяr bиr шяxsavstrиyalыdыr. Eynи zamanda etnиk чoxluьun alman dиllи(mяn tиqcя elя alman) olduьu qяbul edиlиr. Bяnzяr mцddяa -lara Lцksemburq, Иsveчrя (цч dюvlяt dиlиndяn bиrи), Lиx -tenшteyn, Belчиkanыn (цч иcmadan bиrи) Konstиtusиyalarыndada rast gяlmяk olur. Alman dиlи dюvlяt dиlи sayыlsa da, юlkяvяtяndaшlarы mяhz Иsveчrяlи, Lцksemburqlu, Lиxtenшteyn -lиdиrlяr. Maraqlыdыr kи, Almanиya Federatиv RespublиkasыnыnKonstиtusиyasы konkret olaraq Baden-Vюrtemberq, Bava -rиya, Berlиn, Brandenburq, Bremen, Qamburq, Qessen, Mak -lenburq-Юn pomeranиya, Aшaьы Saksonиya, Шиmalи Reyn-Vestfalиya, Saar, Saksonиya, Saksonиya-Anqalt, Reyland-Pfalиs, Шlezvиq-Holшteyn vя Tцrиngиya torpaqlarыnda yaшa -yan almanlarыn bиrlяшяrяk Alman dюvlяtиnи yaratdыьыnы elanedиr vя bununla da dюvlяtиn heч dя bцtцn almalarы яhatяetmяdиyиnи иfadя edиr. Yekun nяtиcя, almanlarыn Almanи ya -da yaшamamalarы onlarы etnиk olaraq alman olmaqdan чы -xarmыr. Lakиn, dиgяr alman dюvlяtlяrиndя yaшayan шяxslяrиnmиllи mяnsubиyyяtи (etnиk yox) alman deyиl.Яrяb dюvlяtlяrиnиn Konstиtusиyalarы da bu baxыmdan va -cиb mцddяalar tяsbиt edиb.Яrяb dюvlяtlяrиndяn bиrи olan Mиsиr Яrяb Respublиka -sыnыn Konstиtusиyasыnda deyиlиr: «Mиsиr xalqы яrяb mиllяtиnиntяrkиb hиssяsи kиmи onun hяrtяrяflи bиrlиyиnиn reallaшmasыцчцn чalышыr. Иslam dюvlяt dиnи, яrяb dюvlяt dиlи, qanunve rи -cиlиyиn яsas mяnbяyи Иslam hцququdur, шяrияtdиr. Dюvlяt bц -tцn mиsиrlиlяr цчцn bяrabяr hцquqlar tяmиn edиr». Gюrцn -dцyц kиmи Konstиtusиya vahиd Mиsиr vяtяndaшlыьы vя mиsиrlиanlayышыnы mцяyyяn edиr. Lakиn, dюvlяt dиlи Mиsиr dиlи yox,яrяb dиlиdиr vя Mиsиr xalqы da яrяb mиllяtиnиn tяrkиb hиssяsиsayыlыr.Яrяb dюvlяtlяrиnиn Konstиtusиyalarыnda rast gяlиnяn buanlayыш юzlцyцndя orиjиnaldыr. Yяmяn Яrяb Respublиkasы dawww.uluturk.infoТЦРК EЛИ / MART-2010, No:623

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!