BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

üçün xitab etdiyi halda, İslam, bütün zaman və məkanlaraxitab etməkdədir. Qurani-Kərimə baxdıqda onun sadəcəmüəyyən bir qrupu deyil, bütün insanları həmsöhbət qəbuletdiyi açıq şəkildə görülməkdədir (Səba 34/28; Furqan25/1; Əraf 7/158). Bu cümlələrdə “Ey inananlar”, “Ey insanlar”,“Ey Adəmoğlu” kimi ümumi xitablardan istifadə olunmuşdur.Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) də “Hər peyğəmbər yalnızöz qövmünə göndərildiyi halda mən bütün insanlaragöndərildim” demişdir (Buxari, Cami, Teyemmüm, 1).İslam insanları sosial mövqe və cinsiyyətlərinə görəayırd etmir. Onun prinsipləri, insanın fərdi və ictimai həyatınınbütün hissələrini aydınlaşdırır. Namaz və oruc kimifərdi ibadətlərdə belə ictimai mənfəət gözlənilmişdir. Dünyahəyatının nemətlərinə və gözəlliklərinə qarşı deyildir.Dünya və axirət arasında tarazlığın qorunmasını, ifratavarılmamasını, hər iki həyatın yaxşı olması üçün də çalışılmasınıistəyir.Bu gün dünyəvi qəbul edilən bütün dəyərlər, İslamdatəməlini tapmaqdadır. İslam, insan haqları, doğruluq,etibar, ədalət, comərtlik, qonaqpərvərlik, bərabərlik,müasirlik, yaşlı, uşaq və qadınların haqlarını müdafiəetmək, zəhmətkeşlik, sülhpərvərlik, işi layiqli və bacaraninsanlara tapşırmaq kimi qanunların hamısını qəbul vətövsiyə edir.İslam Ən Uca Bir Əxlaq Dinidir. Məxluqlar arasındaən uca varlıq insandır. İnsan Allahın (c.c.) yer üzündəkixəlifəsidir. Vücudu torpaqdan yaradılmış, içinə Rəbbin (c.c.)qüdrətindən bir ruh üfürülmüşdür. Qurani-Kərim, insanamüraciət edərkən o nüansa diqqət çəkir və insanın nəfsləkirlənməməsini arzu edir. Yəni quldan, nəfsin mənfiliklərindənsıyrılıb uca bir əxlaqa sahib olaraq səmimi şəkildəCənabi Haqqın (c.c.) dəvətini qəbul etməsi istənilir. Sözünhəqiqi mənasında insan kimi yaşaya bilmənin yeganə şərtıəxlaqın ülvi hədəflərinə çatmaqdır. İnsanlığın kamalı vəgözəl əxlaqın zirvə nöqtədəki misalı da HəzrətiPeygəmbərdir (s.ə.s.). Uca Allah (c.c.), Onun (s.ə.s.) üstünəxlaqıyla əlaqədar olaraq, "(Ey Rəsulum!) Muhakkak kisən, ən uca bir əxlaqa sahibsən" (Kalem, 4) buyurur. Butərifə sahib olan Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) də "Şübhəsiz məngözəl əxlaqı tamamlamaq üçün göndərildim” (Muvatta,Huluk, 7) buyurmuşdur.İslam Haqq, Hüquq və Ədalət Dinidir: İslamınüzərində durduğu ən əhəmmiyətli məsələlərdən biri dəhaqq və hüquqdur. Dinin göndərilmə səbəbi dünyadaxoşbəxtliyin təmin olunmasıdır. Bu da ancaq haqq vəədalətə riayət etməklə gerçəkləşir. Buna görə də Allah(c.c.) ədaləti əmr etmiş, haqsızlığa gedən bütün yollarıqadağan etmişdir. Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.), Allah (c.c.)qatında şirkdən sonra bağışlanmayan ikinci günahın, qulhaqqı olduğunu bildirmişdir. Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.),vəfatıyla nəticələnən ağır xəstəliyi dövründə belə bu məqamadiqqət etmişdi. Xəstə halına rəğmən məscidə gedərək"Səhabələrim! Kimin malını yanlışlıqla aldımsa, bu mənimmalım; gəlib alsın! Kimin kürəyinə yanlışlıqla vurdumsa, bumənim kürəyim; gelib vursun!.." (M.Asım Kiksal, İslam tarihi,c. ll, s.38) sözləriylə səhabələriylə halallaşmışdır.İslam Ağıl və Məntiq Dinidir: Ağıl, insana Allah (c.c.)tərəfındən verilmiş mənəvi bir qüvvətdir. İnsan bu gücsayəsində lazımi məlumatları, yaxşı və pis, yararlı və zərərlişeyləri bilmək imkanı əldə edir. İnsanı digər canlılardanayıran ağıl, onun ən böyük üstünlüyüdür. İslam dinində ağıl,imanlı olmanın ilk şərtidir. İman, ağılla olur. İnsanın diniməsuliyyəti də ağıl və iradə sahibi olan bir varlıq olmasınabağlıdır. Ağılı olmayan məsul qəbul edilmədiyi üçün, əmr vəqadağalara da məsul sayılmır. Buna görə də İslamda,ağılın qorunması əsas qayələrdən biri qəbul edilmiş və buqayəni gerçəkləşdirmək üçün, müvəqqəti olsa belə ağılınfunksiyalarını itirməsinə səbəb olan içki, narkotik və b.maddələrin istifadəsi qadağan edilmişdir.Quran, insanlara ağıllarından istifadə etməyi, kainat vəbaş verən hadisələr üzərində fikirləşməyi, dərindən düşünməyiəmr edir. Allahın (c.c.) varlığı və birliyi də ancaq ağılladərk edilir. İnsanın varlığının səbəbi, həyatın anlamı vəhədəfi, nə üçün, necə və hansı dəyərlərə görə yaşanılmasıgərəkliyi, ölüm sonrası vəziyyətin nə olacağı kimi metafizikaləmlə əlaqədar vəhy qaynaqlı məlumatlar da ağıl ilədəyərləndirildiyində bir məna qazanır. İnsan özündəki,digər canlılardakı və sistemlərdəki mükəmməlliyi ağılısayəsində dəyərləndirə, bunları Allahın (c.c.) yaratdığınıdərk edə, ölümü anlaya və qədəri dəyərləndirə bilər.Qısaca desək, İslam ağıl və məntıq məhsulu deyil.Ancaq ağıl və məntiqi ən gözəl, doğru bir şəkildə yönləndirərəkinsanın mükəmməl bir həyat yaşamasına səbəbolur. Yəni ağıl, keyfiyyət və kəmiyyət aləmlərində dolaşır,nəticədə istəyinə ancaq tövhid ilə çatır. Buna görə də60 ТЦРК EЛИ / MART-2010, No:6 www.uluturk.info